Search


Oct 1, 2016

Dawnril Shimon Peres


The greater your dreams,
the more you can achieve.
- Simon Peres

Kum 1970-2002 inkara India palai sin ka thaw sung khan Middle East-ah kum thum neka tam ka um a, Arab ram iemani zat le Israel ramah ka’n zin bok a. Ka sin tak chu pawlitiks inlumlet dan le sakhuona thilin nghong a nei dan le a la hung nei pei dan ding thlir a nih. Middle East pawlitiks inlumlet dan hi patzai inchin ang ela buoi a na; pakhat inchin an hang sut zo char hin a dang leh an inkei chin nawk pei a, tawpintai a nei nawh. Buoina bula ngai chu Pathien hnam thlang bika inngai Israel-hai an nih. Ei hang bi chieng deuh hlak chun, a changtuhai le kheltuhai hi Abraham thlaa insalhai deuh vong an lo ni bok si. Abikin, a nau pasal hmasa tak, nau lutir Ishmael thlahai le nu hranga inthoka hung pieng Isak thlahai an ni bik. An Pathien hlakin mihriem inthla dan pangngaia rohluotu dinga ruot a upa lem nekin a naupang lem thlang a ching a. Chuleiin, a tira inthokin buoi naw ziezang an ni nawh.

An chengna thlalera inthoka sakhuo pathum, sul khat suok vong- Juda sakhuo, Kristien sakhuo le Islam sakhuo- ei tihai hi an chanchin ei hang tiem a, sakhaw dang tei thei lo, thisen luma inrui biling vong an hoi khop el. Inchemhâr hi an bu inhnik tak a ni chie naw khomin, a loin an um thei nawh. An Pathien thil tum tak hlak chu a chatuon chawlnaa inrem tak le thlamuong taka thruoi lut vong a ni bok si. In khata hlu lut chu aite fun suol an hril chu nep te ning a tih. A chang tieng beram, a voi tieng kel ti ang ela olsam khom ni naw nih. Africa mihai chun kel hi ran thra, beram hi ran suola an ngai a ni leiin, chang tienga dit sak bik hlawa inthrung dinga an ngai chu kel a nih. Papua New Guinea vela cheng hnam threnkhat chun vokte hi nau ang chara nu-in a duot le a nene chen a’n nektir ve hiel a ni leiin, beram le kel nek daiin an sie chunghnung lem. Sienkhom, Juda mi le Muslimhai chun vok chu ransa thieng lo le tirdakuma an ngai a ni bok si.

Kong danga thlir chun, inremna hlutzie an hriet theina dinga a ram pheka meia hlieu kon hmasak phot ngaiin Pathienin a hriet khom a ni thei bok. A san chu, an pieng le mura inthoka buoi tran, an Pathien thu zawma inngaia mani in luma inthoka thlalera vakvai le thi dinga nufa khom inhnot suok top top el an ni a, an rumintang. Tu laia Human Rights Commission ei tihai dam hi um ve hman hai sien, buoipui ding hau ngot an tih. Sienkhom ieng an law thei ka ring nawh. India rama lem chuh, bawng sa fak le fak naw thu-a chen khom ei buoi a ni hih. Eden huon kha son kir thut inla lem chuh, sie le thra hrietna thei vengtu pawl valantiar, Gau Raksak an ti ang chi deuh dam hi insiem ei ta. A threnin, Manipur tieng lem chuh, Evi khan theira kha a lo phak nawna dingin sir tinah ‘bandh’ puong an ta, Setan rawiin ‘bandh’ thawtu, an that le vuok silhai siena dingin hospital le morgue ei bawl sa mup mup ngai mei a tih. A thren ruok chun a vengtuhai kha tham lungawi a, sie le thra hrietna theira chauh khom ni lo, hringna thing ra khom lo fa treu tum ei kat nuk ring a um.

Ieng leia Middle East hi hieng lawma a buoi el am ning a ta? Pathien thil tum rûk tak chu ieng am a ni ta ding maw? Ieng leiin am hieng lai hmun hi buoina buzawla (epicenter) a hmang am ning a ta? Baibul thuah ei innghat chun, Pathienin Abraham kuomah ram pek a tiem a, a tiema inthoka kum 500 vel hnungah a thlahai chu Aigupta rama inthokin a thruoi suok a, Kanan ram lo hluotu hnamhai chu a hmatiemin a hnot suokpek a, anni chu a’n hluotir a nih. Roreltuhai le lalhai hnuoiah kum za riet chuong an um hnungin Babulon salah an intang a, chu taka inthoka kum 1948-a Israel State a hung pieng inkarah khan kum 2535 zet a tla a nih. Kum 3500 sung vel khan Israelhai hin an ram tiem chu hun thuma threa hun hni vel chu an hluo lum hman nawh tina a nih.

Tuta Israel State hi kum 68 an hluo ta a, an kawl le kienga chenghai po po hmelma hlun an ni leiin chu sung chun muongna hun hrim an nei hman nawh. Kum 1956, 1967 le 1973 khan Arab sorkar hrang hrang Aigupta, Syria, Jordan le an sangawi zawnpuihai chun an do hron a, an hne nawh. A tuor nasa tak Aigupta chun var thar thawin, Arab ram le Muslim ram po po bawikawt le ensan khom poiti loin, hmathlir sei tak neiin, March 26, 1979 khan Camp David Treaty a ziekpui a. Mosien an inkara daidantu Tuipui Sen a vuok tana inthoka kum 3420-ah ziekfung hmawr hmangin inpawna leilak an daw nawk tah a nih. Chuonga fe peiin kum 1994 October 26 khan Israel-Jordan Peace Treaty an ziek nawk a. Jordan lal King Hussein hi Arab ram laia Israel sorkar le inzomna hrui thlungtu pahnina a nih. Hi inremna thuthlung hin West Bank chu Jordan kuta inthoka insuoin Palestinian State rem khawmna dinga kongpui sattu a hung ni tah a nih.

Hieng lai chanchin le Israel ram hung pieng dan le tluk dan, tungdinga a hung um nawk dan le tluk siet nawk dan, Baibula inziek le histawrian tam takin hun hrang hranga an ziek ka hmu thei taphot chuh tiem loa insuo ka nei mang naw a. Larry Collins & Dominique Lapierre ziek O Jerusalem (1988) dam lem kha chu histawri bu danghai nek hmanin a fuk lem. Hi hnam hi Pathien hnam thlang ti-a hriet an ni ang hrimin an dam khawsuok dan chanchin hi ngainuom a um. Anni hnam tluka anni thlangtuin a ngaisak le soisak inrim hi van hnuoia hin hnam dang tu khom an um ka hriet nawh. Mit an lăk a, mi mit lăka um dan khom an thiem. Zuolko an thiem bok. Khawvela thu thon darna khawlpui khom anni chalai a nih. Anni chunga thil tlung hrim hrim chu daikil kara mi khom ni raw seh, khawvel hrietin a hung inri suok nghal el a nih. Sumdawng an thiem a, sum fena le hungna kotsuoa ngaidaw an thiem. Lekha an tiem nasa a, hrietna le varna an khawl khawm rawn a, an chi-hnam inphua Nobel Prize dong rawn tak an nih. Nina nghet an nei a, nuom ela kei hem thei an ni nawh. An kalchar an inza. An Pathien ngeiin, “Hienghai hi ka enthlak zing a, hnam lulul tak an lo ni hi tie!” a ti hiel khom an ni bok (Ex. 32:9). An lululna hi a thra zawng le a se zawnga an hmang dan zirin an kalchawi tam tak hi a thruoi niin an lang. An chanchin hi ngainuomum ka ti leiin kum sawmhni liem tah khah lekhabu pakhat THUTHLUNG RAM (1997) ti ka ziek ve hiel a nih.[1]                   

Thruoitu inzaum
Israel Ram indin thar nawk dinga a kûl a tâia thrang, thruoituhai laia ka mi ngaisang pakhat chu September 28, 2016-a kum 93 mi ni-a muol liem tah Shimon Peres kha a nih. Hi artikul hi ama chawimawina, inzana le hriet zingna dingin hun intar tak karah ka hung ziek hram a nih.

Ama hi August 2, 1923-a Poland rama khuo Wiszniew-a pieng, thing zortu mi hausa nau a nih. Kum 1932-34 khan Tel Aviv-ah an inpem a. An sungkuo inpem loa Wisniew-a la chambanghai chu kum 1941 khan Holocaust-ah an raw hlum vong. Peres hai hin insungah Hebrai, Yiddih le Polish trong an hmang a, French, English le Russian a thiem bok. Hlahril (poem) le hla thluk nei (songs) iemani zat a phuok a, thuziek le thuhril thiem a ni bok. A hla phuok nuhnung tak ‘Chinese Melody’ chu China trong ‘mandarin’in Chinese le Israeli musician-haiin February 2016 khan an tlangzar nghe nghe. Lekhabu 11 ziekin a sut bok.

Peres hi mi var, ram hmangai, remna le muongna a tlung theina dinga theitawpa ieng lai khoma thrang la zing a nih. Kum 28 a ni chauin Deputy Director-General of Defence a kai a (1952), 1953-1954 inkar khan Director-General. Hieng hun lai, Suez Canal Crisis (1956) laia Israel le France le Britain hai inthuruola thranghmun an khaw dan ding phantu laia mi a ni bakah French hai fighter thra tak le ralthuom thra inchaw luttu a ni leiin chawimawina medal insang tak French Legion of Honour khom Simon Peres hin a dong a nih. Chun, USA President J.F.Kennedy kuoma inthokin Hawk anti-aircraft missiles a hni suok bok a, ram dang kuta hieng ang US ralthuom an pek suok hmasakna tak a nih. Hieng thilhai lei hin Arab ramhai le indonaah Israel ram chun chan thra lem a hung chang thei pha a nih.

Kum 1993 khan PLO thruoitu Yasser Arafat leh inremna thuthlung Prime Minister Yitshak Rabin le Foreign Minister Shimon Peres chun an ziekpui a. Hi hi Oslo Accords ti-a hriet a ni a. Hi lei hin chawimawina insang tak, Nobel Peace Prize chu anni pathum hmingin an inhlan a nih. Chawimawina dang tam tak a dong laia pakhat chu Queen Elizabeth II-a inthok, Knight Grand Cross of the Order of St. Michael and St. George (Nov 2008) a nih.

Shimon Peres kha a makna chu, ama thruoi Labor Party an hrat chang amanih hrat naw chang khom sorkar ngir laiin a bawzui char char ding sin poimaw an pek zing bakah, ama khomin neitu chan changa tlawmngai insuoa a thaw zui pei kha a nih. Minister of Transport, Finance, Defence, Foreign Affairs le Prime Minister sin a chel bakah July 15, 2007-a inthoka July 24, 2014 chen President a nih. A thi khan The New York Times chun, “Ama neka a ram venghimna ding ralthuom thra sek khawl rawn an um naw lai zingin, Israel ram le a tuolbawm Arab ramhai le inkara inremna hlun a um theina dinga a kûl a tâia thrang la zing khom a nih” tiin satifiket insang tak a’n hlan a nih. Mengte-in mazu a hnot angin, an tuolbawm Arab-hai chun sunbu-a hmang dinga an hnot a nizie le anni ruok chu an hringna ta dinga tlan an nizie hre chiengtu laia mi a nih.

Ka la hriet zing chu, kum 2015 October-a Israel rama India President Pranab Mukherjee inzin ding truma Ballava Bagla an tiin Shimon Peres intarviu a thaw, Times of India suok October 12, 2015-a hung inlang kha a nih. Hi intarviu-a hin thu indontu chun Prime Minister Modi a hmu dan le ngai dan dam, Iranian nuclear deal thu dam, Middle East-ah muongna le inremna a um thei ding le ding naw bakah hi a hnuoia zawna le donna hi a nih ngainuomum le poimaw ka ti bek bek chuh. Inlet chun a sukdat ka’n lau leiin a ni angin a hnuoia hin ka hung sie top el a nih:

Israel grew because our only resource was people – Modi represents visionary new India beyond Gandhi and Nehru: Shimon Peres
October 12, 2015, 12:02 AM IST TOI Q&A in The Interviews Blog | Edit Page, India, Q&A, World | TOI

Nobel Laureate Shimon Peres is an iconic statesman who was President of Israel from 2007-14, also having worked as prime minister and partner in the historic Israel-Palestine Oslo Accords. As President Pranab Mukherjee’s visit to Israel begins, Peres spoke with Pallava Bagla about war, peace and science in the Middle East, Israeli start-ups, Iranian negotiations – and PM Narendra Modi:

Quote

You’ve met Prime Minister Narendra Modi – what are your impressions?
Narendra Modi in my eyes represents a new India – it is no longer the India of Gandhi or Nehru. Modi is hands-on, visionary and an executer. I was really surprised by his charisma, his personal charm and his being so open, straightforward and to the point.

I read his speech of inauguration – I was amazed. He remembers every detail, he doesn’t try to beautify anything. For example, he said clearly there’s a lack of restrooms in schools. He went one by one over a great list of what India has to do – but he did not do this as a pessimist. He did this as a man who believes you can handle and overcome it.

Modi thinks deeply. That is vital. If you want to be a leader, serve the people, never worry about yourself. Nothing is smaller in life than your ego – and nothing is bigger than serving the great cause of other people.

Speaking of which, how do you view the Iranian nuclear deal?
Let me outline what was agreed by everybody – number one was, if you want to prevent an Iranian bomb, you need a world coalition. But if you leave one of the great countries or even a small country out, they may become the friend of your enemy. America tried very much to prevent North Korea from getting a bomb – who spoiled it? China. So, if you don’t have China in the coalition, you may have real problems. Also, it was agreed that to press upon Iran, you introduce all options while clearly preferring the non-military – but don’t say you will never use the military.

Today, much of the deal’s become a public debate which is often not reasonable – for example, they say Iran will govern the Middle East. But how can you govern an ungovernable region?
Still, i think by and large, the deal was the right way and today, it’s a matter of fact. Today, you either accept the agreement or you reject it.

I cannot see how you can stop it.

Is peace possible in the Middle East?
Well, war becomes unnecessary in an age of science. It was a must in the age of land because to take land, you need power.

But to have science, an army is of no value – you can’t conquer science by force. In a new age of science, we’ll see that war does not have a role.

You’re among a rare group of politicians who literally built their nation – did you imagine Israel would become a global powerhouse for start-ups and technology?
No – because all we knew about was against us. We had a tiny land with a desert in the south and swamps in the north. We didn’t have a drop of water. We didn’t have natural resources. We discovered that we really have nothing – and that is what made us great. Because when you have nothing, you discover you have something that is called a human being.

History is the story of people who have blessed the land – not land that has blessed people. At a very early age, I learnt that you have to cultivate the human being.

Another lesson was the Arabs around attacking us. We were tiny and alone, they had armies and we had war before we had an army. We started thinking about how we could equalize – we turned to science.

So, the two great scientific attempts came because we did not have land and we did not have friends.

I was a great dreamer. But today, when people ask me, what’s your greatest mistake, I say, my dream was too small. I recommend to young people whose world it is today – dream big, do not hesitate. The greater your dreams, the more you can achieve.”

Unquote

Zawna tawpna tak a donna hi a nih ngaituona ril themtu chuh. Hi hi tiem hnung le dawnkhawl hnunga ei ngaituona a chechang naw chun mi ngaituoum tak ei ni thei.

Kum 2011 khan a thu ziek ‘Reflections on War, Peace and Life’ ti chu The New York Times-ah an hung insuo a. Chu taka chun, “’Mihaiin ka damsunga ka thil hlen ropui tak nia ka ngai chu a chângin an min don hlak a. Kei chun, ‘Lemziektu ropui Mordekai Ardon an ti hih a um a, a lem ziek tah lai po poa mawi a ti tak an indon a. Ama chun ‘Zinga ka ziek ding hi tie!’ a ta. Chu chu kei khoma ka donna a ni ve” (Sometimes people ask me, ‘What is the greatest achievement you have reached in your lifetime?’ So I reply that there was a great painter named Mordecai Ardon, who was asked which picture was the most beautiful he had ever painted. Ardon replied, ‘The picture I will paint tomorrow.’ That is my answer”) ti a ziek. Lu-a kelsam tro hnung khoma beiseina hring neituhai hlapui chu “Ni tin a hma nekin a hung mawi zuol deu deu a nih” ti hih a ni zing. Chuong hla chu sak zing pumin, beiseina kawl eng thlirin, hringnun ramri an kăn hlak a nih.

Hi thu Shimon Peres-in a hril hin kum 90 a hraw tung mek a, Israel President a ni lai a nih. A kum a ngaituo naw a, chuong ang ngaituona chun a beiseina thahrui a sukzuoi bok nawh. Mosie angin a ngaituona tha a la thrum nawh; hringna thlaraua hnienghnar taka chawm a lairil thâ chu a la’n perh zok zok a nih. Chu ngaituona chun Rabindranath Tagore-in 1912-a Nobel Prize a hmuna ‘Gitanjali’, Hmar tronga 1973-a kan let lai khawvelah a mi fen kir a. A chang tontir a,

Nang chun tawp nei loa mi siemin,
Ka hringnun buonpil bel ongrop hi ni tin,
Intlongin hringna tharin i sung sip hlak

a lo ti ngei khah Shimon Peres hringnun sung siptu khom a lo va ni chieng de aw! ti a mi’n ngaituotir a. A nih, Amen dawbol.

(October 1, 2016, Delhi)

[1] Thuthlung Ram (1997) hi Judaism, Christianity & Islam sakhuo chanchin bu khata khum khawmna lekhabu, travelogue rong kaia ziek a nih. Juda sakhuo-a inlet mek le inlet tum lai tam tak keikirtu lekhabu nia mi tam takin an ngai leiin, a suok hlim lai chun Mizoramah a’n lar hle a, ‘Second Bible’ ti-a ko hiel khom an um.

###

No comments :