Search


Sep 13, 2016

Fellowship: Insuihkhawmna Chahbi


The Destiny of Man is to unite, not to divide.
If you keep on dividing you end up as a collection of monkeys
throwing nuts at each other out of separate trees.
- T.H. White, The Once and Future King

Tungchhoa kal zawng zawng lungkham ber zinga pakhat chu ‘hriat hlawh’ a ni awm e. Chu chu mi tin, chi tin, hnam tin leh ram tin zawn ber zinga mi a ni fo. Mihring hi a huhoa cheng tlang tur leh inchhawmdawl tawna leilung luah khah tura duan kan ni a. Hun engemaw chen huang khata tla khawmte chuan inbiak pawh nan trawng kan chher chhuak a, thu leh hla hrang hrang a lo piang a, zai khata luangin, chi leh kuang hrang hrang intel khawmte chu hnam khatah kan inhung khawm thrin a. Kan chenna leilunga min hual veltu thilsiam hrang hrang te, boruak leh siksa te chuan kan ni tin khawsak dan hruaiin, kan ziarang a siam a. Keini Zofate, Chin Hills kan chuan chho atrang tawha tlangrama chengho ziarang leh sukthlek pawh phaia chenghote nen chuan, tlangmi Israelho leh phaimi Kanan mite ang mai khan, danglam sawt tak a ni. Tlangmite thlarau leh tlangram chu a inzawm tlat avangin, phaizawla awm Delhi kan chuan luh hnu thleng pawhin ‘Delhi tlang’ kan ti zui ta zel a ni. Taksa rama kan lung tilengtu chu tlangram a nih ang bawkin, thlarau rama kan lung tilengtu ber pawh tlang deuh vek a ni: Bethlehem tlang, Kalvari tlang, Zaiawn tlang (Van Jerusalem-Salem tlang), Hringlang tlang, Lawng chawlhna tlang thianghlim.
--
Tlangram chhengchhia leh khawkrawk, satharte tualchaina, hnam dang tu mahin min tihbuai phak lohna tlang pilril, boruak thlifim lennaah kan chuan kai hnuin, zawi zawiin hnam hlawmah kan lo ding chhuak a. Kan awmna zirin hnam dangten hming dang dang min puttir a. Tlang hrang hranga kan awm darh hnuin kan trawngte pawh a hrang hret hret a. Kum 1900 laia Linguistic Survey of India an buatsaih meuh kha chuan Kuki-Chin hlawm hnuaia an dah, Zohnahthlakte chuan Zotrawng peng 46 lai kan lo hmang hman dêr tawh a ni. Chumi zinga tlanglawn bera lo chawr chhuak chu Duhlian, a hnua Lusei, tuna Mizo trawng kan tih tâk hi a ni. Hemi trawng huangah hian, tuna Mizoram lo ni ta chhunga lal, abikin Sailo lalte chuan an ram awp hnuaia chengte chu min phuar khawm a. British sorkarin mi rawn hneh lak hnu leh misawnariho an lo luh khan Duhlian trawng chu Chanchin Thra puan darhna hmanrua berah an rawn hmang bawk a, Zoram khawvela kan lingua franca dinhmun a rawn luah ta a ni.

Hnama mihring kan rawn intel khawm dan kan chhui chuan, kan zinga chak ber (dominant/core ethnie) leh min huihkhawm thiam berte phenah kan tla khawm a, zawi zawiin hnam hlawm lian zawkah kan inhung khawm thrin a ni. Khawvela ‘nation state’ hmasa ber Britain pawh hi Angles-ho hmanga lo chhawr chhuak a ni a, thliarkar te tak te mah ni se, an trawng English chuan khawvela trawng tlanglawn ber dinhmun a rawn luah ta a ni. Chutiang bawkin, Zofate khawvel hmun hrang hrangah pawh dam khawchhuah nana inthurual leh trangrual thiam, hmathlir nei, finna leh remhriatna hmanga rorel thiam, belbula hman tlak, mi thiltithei emaw, chhungkua emaw, chi-hnam emaw, min hîp khawmtu an lo chhuak thrin a. Chungho zinga hnuhma chhenfakawm hnutchhiah nasa ber chu Thrangura thlahte kal zel zinga ‘Sailo’ ti hnam hming anga pu tate chu an ni. Mizoram lo pianna tura kawngpui sialtu ber an ni a; an trawng hman pawh Zoram khawvela trawng tualleng ber, thu leh hla hnarpui ber, min huihkhawmtu a ni.

Hun a kal zel a, rorelna ngelnghet hnuaia min awp beh hnuin, kan khawvel piah lama awm hnam dangte nen, kan duh thu pawh thlu loin, kan indawr tawn a lo ngai a, chumi atan chuan kan khawvel zauh a lo ngai bawk a. Pathianin a hnam thlan Israelte chu hnam ropui taka an lo dinchhuahna tura Aigupta hausakna, thiamna leh finna a hman ang khan, keini pawh hnam dang hriatna, thiamna leh finna zir turin kan Aigupta, vairampur hmun hrang hrangah kan kal darh a. Cho-ak maktaduai tam tak zinga thruro mal chauh tel ve ang maiin, vai tlimpui karah khawhar takin kan hawi vel a. Kan hmel anpui apiang chu, eng mi pawh ni rawh sek sek, unauah kan ngai nghal a. Kan trawng a inhnaih a, kan sakhua a thuhmun phei chuan, chhul khat kual unauah kan inman nghal chawt mai a ni. Inhawr khawm tham kan awm hunah, hmun remchang apiangah pawl bik awm loin Fellowship kan tran a, kan kristianna chuan min phuar khawmin, a huhoin damkhawchhuahna kawng min zawhtir a, hlawm aidentiti min pe bawk a ni.

Hetah hian hmelhmang inang te, pi leh pu atranga trobul leh tuanthu intrawm te, nunphung inang te, trawng huang khata tla te chuan kan hlawm aidentiti chu kan sakhaw phenah a theih ang anga kengkawh kan tumzia a tilang a. Gauhati University-a kum 1964-66 inkar lehkha ka zir lai chuan Pathianni apianga Zoram khawvel hmun hrang hrang atranga lo kalte kan fuan khawmna ber chu Pan Bazar-a kohhran pawl bing bik awm loa Assam Phaitual Mizo Kohhran (Zoram Pawn Mizo Kristian) hminga kan inkhawm ho thrin kha a ni. Chumi huangah chuan thurin inzirtirnaa fawr bik tih loh zawng kan leng vek a, a leng lote pawh Chhinlung chhuak an nihnaah chuan neitu nihna changtu vek an ni. Hei hian Zofate insuihkhawmna leh zawi zawia hnama kan din khawchhuahna tur kawngah thu tam tak a sawi.

Kum 1967 khan Indian Revenue Service (Customs and Excise) ka zawm a, kan hmunpui chu Calcutta a ni a. Zing lam inkhawmah thlarau mi Pastor Mark Buntain-a hruai Assembly of God Church-ah, chawhnu lamah Russel Street-a Salvation Army ofisarte awmnaa Calcutta Mizo Christian Service-ah ka inkhawm thrin a. Ka batchmate Lalpari Khuma pawh taima takin a rawn inkhawm thrin. Calcutta Mizo Christian Service hi kum 1956 lai tawha din mah ni se, chung lai chuan mi kan la tlemin kan ningnawi hle a. Mahse, inkhawm kha kar tina inhmuh khawmna leh inhmelhriatna hun remchang, Calcutta-a khawsa Zofate min phuar khawmtu awm chhun a nih tlat avangin, kan ngaipawimawh a, kan thrulh ngai mang lo. Kum 60 a tlin lawmna nena inzawma CMCS-ten Souvenir an buatsaih hi a phu a, chumi atana artikul ziak tura min sawm ve hi ka lawmin nihlawh ka inti hle.

Kum 1970 khan Indian Foreign Service ka zawm tak avangin Delhi tlangah ka chuang lut a. Chung lai chun Zofa kan la tlem hle a, kut zungtrang thliaka chhiar tham lek kan la ni. India hmar chhak atranga lo kal hrim hrim pawh kan la tlem a, Pathianni tuk Parliament Street-a Free Church inkhawmah kan intawk khawm ber a. Chawhnu lamah ofisar in remchang apiangah Fellowship a khat tawkin kan nei a, zanriah kan kil tlang nghal a. Chutianga kal zelin, Delhi Mizo Christian Fellowship a lo piang a. Mizoram pawn, Zoram khawvel hmun hrang hrang atranga lo kal, abikin 1980 hnu lama mi, mahni trawng threuh hmanga inkhawm tham an lo tam tak hnu chuan, Zo hnahthlakte zingah pawh Fellowship dorzon khat dawn lai a lo piang ta zel a ni. Heng Fellowship-te zingah hian Paite Community kalkhawmna Evangelical Baptist Convention Church, Delhi chauh hi mahni kohhran hming chhawma ding an ni awm e.

Delhi tlanga Fellowship zawng zawng deuthawh hi India ram pawna kum 21 (1976-1997) chhung a zawna kan thang chhunga piang vek a ni. Hei hi mihring kan lo pung zel chuan loh theih loh a nihna chin a awm. Hmasawnna rah chhuah a ni bawk. Entirnan, eng emaw chin atrang khan Mizoram atranga lo kal Delhi-a awm let eng emaw zat hi Churachandpur District ringawt atranga lo kal pawh an awm tawh a, an pung ni tin bawk. Chungho chu mahni Fellowship hrang hranga inhung khawmte chu an ni. Threnkhat phei chu biak in khatah an len tak loh avangin hmun hnih hmun thumah an inmualvawm hrang tawh a ni.

Keini pawh, khami hmaa DMCF-a inkhawm thrin kha, 1997-a India rama kan lo let leh chuan Delhi Hmar Christian Fellowship-ah kan inkhawm ta zawk a. Biak in kaina a hrang tawh chuan thrian thrate pawh kan inhmu khât tial tial a, kan inkar a hla tial tial bawk a, rei lo te chhungin “hmel hriat loh kar hla mi an ni, Tlantu faka zaite chuh” kan inti tawn mai a ni. Hemi dinhmun thar kan thlen hian kan thil thlirna tukverh leh kan bûkna ‘patla’ thlak a ngai. Chu chu Zoram khawvel kan din chhoh zelnaah a pawimawh em em a ni.

Vairampur hmun hrang hranga Fellowship kan dinte hi hnama kan dam khawchhuahna tura hmanrua pawimawh an nih avangin, kan ram lama kohhran pawlitiks laka ven him a ngai. Paula pawl, Apolloa pawl, Petera pawl, Pawl lo pawl a eng pawh ni rawh sek sek, lungrual taka kan insuih finna Fellowship-ah pawl kut an rawn rawlh chuan, chu chu Thlarau Thianghlim hnathawh a ni ngai lo ang. Innghirnghona leh inchemharna rah chhuah sengtu chu Buaina lal a ni thrin. Pawl tana thrahnemngainhna rilru hmangin pawi takin kohhranah kua a hreuh fo tih kan hria.

Kum 2007 khan awmni meuh khamin Delhi tlangah ruai buatsaihin kan Fellowship kal zel dan tur leh kan hmathlir kan sawi tlang a. Chu tah chuan lungrual takin, tu kohhran pawh Fellowship kalh zawnga a hranga inkhawm buatsaih apiang “anchhe dawngin awm rawh se” tiin pastor-in vawi thum a chham a, mipuiin vawi thum kan amen dual dual a. Mahse, pawl biakna thlarauin an mit a tihdelh tlat, anchhe dawnga insiam duh mihring hi an lo awm nangiang mai! Chungho chuan kum 2013 khan an kohhran hruaitute nen ualau takin dai an rawn nêr a, anmahni ngeiin an nghawngah anchhe khaidiat chu an inhling ta mai a ni! Sual chuan, “In ei ni lă lain in thi ang” tihte lek lek chu inbumna hmanrua leh inchhimbudawina lek fangah ngaihtirin, sual tura hlemna khumpuiah zawlpuan a zawnpui mai a ni.

Vairampur khawpui hrang hranga Fellowship dingte pawimawhzia hi kan chhut nawn a ngai. Rambuai avangin, khami hmaa kohhran ramri leh bial huap chin tur an lo kham chu dan rual loin hmun tam takah a chim thla a, a nghawng kan tawrh dan pawh a hre chiangtu ber kan ni. Kan ram pawnah erawh kohhran pawl hrang hrangin Fellowship hmangin rawng bawl zawk se, kan rawngbawlna malsawma awmin, keimahniah threuh Pathian ram a thleng zawkin ka ring. Kan luhna apianga chanchin thra aia kohhran pawl phun kan tum zel chhung chuan vai thimpui sut kian aiin keimahnia thim chhah zual kan hmachhawn ang a, Zofate inlungrualna kawng daltu kan ni thei bawk ang. (September 11, 2016 Delhi)

Note: Written for Diamond Jubilee Souvenir (2016) of Calcutta Mizo Christian Service. Not to be lifted, published or distributed without the prior permission of the author until the publication and release of the Souvenir. - Author

###

1 comment :

Samuel Ralte said...

Pu Muong, hi artikul hi a țha ka ti a, ka facebook-ah lo post sawng dingin i remtina ka hung hni che.
Samuel Ralte,
Hyderabad