Search


Aug 6, 2016

Banga Kutziek


Tienami puitling ni ding chun intranna, thilthaw le tawpna a nei ding a nih ti a ni hlak. Tienami tawi tak, kim biei sia an hril chu: Intlona an titi lai chun a darah a hung kuo a, “Thlahrang an um i ring?” a ta. “Ka ring nawh” tiin a don a. A hang ngha vel chun a betu kha a do daih si! Baibula tienami tawi tak ni thei dinga ka ring khom Zawlnei Daniel lekhabu zieka ngai bung 5-a kutpar hung inlangin banga MENE, MENE, TEKEL, UPHARSIN ti a hung ziek hi a nih. Sinai tlanga Pathienin Israelhai zui le zawm dinga Thupek Sawm a pek, meikut ngeia lungpheka a ziek ti naw kha chuh kawlom hmang loa kutpara thu ziek hriet ding a um naw khom a ni el thei.

Banga kutziek, mani in ngeia mani tar tamna tak chu eini rawi khawvel-ah a ni el thei. President ti intar rawnna tak khom a ni thei bok. Kum 2007 October khan Churachandpur Biela Chanchin Thra mansapui bangna hmasatak Senvon-ah Baibul (Delhi Version) tlangzar malama Hmarram Thralai Pawl Inkhawmpui hmasa tak, hmalatu Lalremsiem huoihota October 12-14 sunga an hmang trum khan Seminar thruoi dinga an mi fiel leiin, ka kaiza vengtu laia mi Hrangthangvung le David Buhril thruoiin kan hang thrang ve a. Chu truma kan inzinna thu chu a hrana lekhabua sut khop Senvon Diary 1-8 ka ziek a. Hi trum hin banga kutziek el khom ni ta lo, a tak ngeia sukdika a umna bung le chang chu mit ngeiin kan hang hmu a. Chu thu chu Senvon Diary-5 ah a thlalak tawite ka tar lang a, chu chu hang bi vak ei tih:

Quote:

Pawl indaidanna bang
“High School tlak tieng tlang, Vengsak tieng kan kai tung a. Hi lai veng hi kum 1966-a Mizo National Front (MNF) haiin ralthuom hmanga zalenna an suol leia Mizorama inthoka hung raltlanhai um khawm tamna tak niin an hril. In iemani zatah lutin bu an inthar zat kan indon pei a, an bupang inthêp tak el hai chu thla kan lak pei bok a. Mautam leia mazu pungin an buhai an fak siet nasa leiin ieng tham sîk an um naw a, an hma bak a’n thimin a pik kher el. Manipur sorkar lakah ieng khom an beisei ngam naw a, an thruoituhai ngei khom February-a inthlang laia an hmel an hmu zing dup bak kha chu a hung kan zui an um ta nawh. Bufai inchawk ding um reng khom ni sien, a’n chawkna ding sum an nei naw a, sum siemna dingin an lo le huon thlaisuok tlawmte khom a hlawka zorna ding an nei bok nawh. Kohran hrang hrangin bufai an sem hlak chu a temnem leiin khopkham a tling naw a, chubakah pawl zongna le inkop ni fawm dama sem an um leiin threnkhat chun kohran bufai sem fak nek chun bahra cho an thlang lem thu an hril bok.

“Thil pangzatum deu el chu, an kotkhar lu chunga hming an tarah kohran pawl EAC, EFCI, ICI, RPC, UPC le a dang dang an ziek sa kher chu a nih. Veng tina in tin deuthaw chu kohran pawl indaidanna banga inhuon hran seng a nih. Hieng thil hi Delhi tlanga inthoka hunghaiin kan hmu voi khatna a ni leiin mak kan ti tawp thei nawh. Hieng ang lawm lawma nasa hin kohran pawla indaidanna bangin ei mi le sahai hi a lo daidang tah ti khom kan hisap phak bok nawh. Mit ngeia kan hang hmu chie chun malsawmna dong tlak ei lo ni nawzie kan hriet chieng zuolin kan ngai a, poi kan ti bek bek a, lung a dong rong rong el a nih. Hieng lawm hin pawl le ei hotuhai hmangruoa hmangin Setanin a mi lo dawi vet tawl a ni maw? A va hang tlawm thlak de aw!

“Tirko Paulan “Krista chu threin a um am a ni?” (1 Kor 1:13) ti zawna a’n don kha ei khawtlanga hai hin threin a lo um takzet a nih. Pawl indaidanna bangin ei khawtlang a sip a, ei sumphukhai hi Krista hang chuong lut ngamna ding a tlawm êm êm. Mita ei hmu zing ei unauhai hman inrempui si loin iengtin am Remna Lal Krista leh inrem tang ei ta? Eini lai Krista cheng dinga ei beisei chun pawl indaidanna bang po po thriek ei tiu. Kotkhar chunga ei hming hnuoia ei ziek khom ‘Remna Lal naupa’ ti ni seng raw se. Chu chu ei lungril phekah mi po po tiem thei dingin inziek bok raw se. Chu chu thaw nuom si loa ‘kristien’ ei inti hi mani le mani inhlêm chauh ei nih.

“Hi lai tlâng veng kan fang laia in hrang hranga inthoka kaset an sut ri kan hriet po po chu Mizo-Lusei tronga sak hla vong a nih. Chu chun Lusei tronga thu le hlain a mi hang rûn nasatzie chieng takin a hril a nih. Manipur ramah ei cheng a, a ram trong chu Meitei trong a nih. Senvon tlânga hin Meitei tronga hla an sakna kaset an insuttir ta hlak hrim hrim am aw? Chuong mihai chun ei ram le ei mipuihai hi hmangaiin, tràmpui mitsimin a mi tuom mek lai hin an mi hung ngaisak ei ring thei ding am a ni? Harsatna ei inbichilpui tak tak pha unau tak tak le tak tak naw le mi hmangaitu tak tak le tak tak naw ei hriet chauh hlak a nih. Chuong ang hun a tlung pha chun, ei thisen inzompui le ringkol batpui Zo hnathlakhai hlutzie le poimawzie hung hre deu deu ei tih. Chuleiin, mani ninaa hin chieng ei tiu. Insukkholbing tumna lungril bànin, lien lema Zoram khawvela insung khawm dingin kal pên ei tiu. Chu chu hnama ei dam khawsuok theina lampui um sun chu a nih.

Tuikul ruok
“Vengsak tawpna, Zopui pan tungnaa chun pucca-a bawl tuikul ni awm tak hi a um a, chu chu en dingin kan pan phei a. Ruo a sur nasat vei leh tuikula chun tui a tlawm hle a, a tui intling sun khom a bal bok a. An tui lakna ni awm tak thir tuidawt (pipe) a chun tui a far fep fep a, chu chu nuhmei pakhatin chawi tumin a lo indaw a. An tui lakna hnâr tieng huot fai hai sien chu van ruotui tla ringot khomin a tuikul chu a sip el ding a ni bah! Sienkhom, rausan khaw ram hnung angin a ngaisak an um nawh. Mania ei thaw thei zing khom sorkar kut nghak hi ei inruolsiekna a ni tak leiin sorkar kut an nghak lei khom a ni el thei.

Mi threnkhat chun, ei ‘ramhuoihai’ lal pakhat, Hmar Revolutionary Front (HRF) intihai kawmandar, milien beidong, a hming Lienzam an tiin Senvon a op lai le silai piellung hmanga lal a hrot laiin an tuikula tui hi Lungtrau Venga a inah a lak lut a, mi dangin an tlàn ve ding kha a sikchat leiin, tu khomin hi tuikul hi an ngaisak ta naw a nih tiin an hril. An ti ang luo chun, thir tuidawt kha a tuol chen a tlung a, khawlaiah muolpho takin a la’n zam zing a, sienkhom tui ruok chu a pût ta nawh. Ei khawvel hi a lo inkhaw vel takzet chu a nih!” Unquote.

Banga kutziek triumzie
Banga kutziek triumzie chu a hmu thei le hmutuhai chauhin an hriet. Lal ropui Belshazzar, Babulon sorkar ropuia lal hmingthang Nebukadnezzar hung thlaktu chun ruoi ropui a thre a, mi lien mi lal a sang ruola tiem an fe khawm a, an hlim ri a so insang hle. Uoiin noa an hmang khom Jerusalem Tempula inthoka an rallak sum laia mi, Pathien ta dinga inhlan thienghlim, rangkachak no ngat a nih. Pathien lungsenin to troka kut hmanga banga thu a hung ziek lai hmutu ngirhmun chu Danielin (5:5-6) “Chuong lai tak chun mihriem kutpar a hung inlang a, lal ina khawnvar siena bula bang zŭt nama chun thu a hung ziek a, a ziek lai chu lal chun a thlir zing a. A hmai (hmêl) chu a hung dăng a, a tri êm leiin a khûp le khûp invaw tuo hlop hlop khopin a’n thin a, a ke tieng po chu a zoi thla vong a” tiin a lo rikawt a nih. A thuziek umzie hre lo khoma chuong khopa inthin hawp a ni chun, a umzie hre sienla lem chuh, a lungphu a chawl nghal ring a um. Thu tawp hrilna a nih. Rawl hang khawng a, inhnemna thu hang hrilna chi khom a ni ta nawh. Iengkim bŭktuin indikna sêrlung hmangin felna phahlaah a bûk a, a tling naw a, a hun dinga a ruot a kin tah a, a lalram khom Media le Persia kuomah inhlan a ni tah ti thu a hung hril a nih.

Kong khat zawnga ngaituoin, tawite sunga Belshazzar hang vangneizie kha sui tham a nih. Banga kut ziek kha tiem thei le hrilfie thei, a zawlnei, thil hrang hrang hmanga dawi le aikei thiem le mivar le mithiem an um naw hnunga Pathien ringtu Danielin thil umzie hung hrilfie a, Pathien tak le milim pathienhai indanglamna hrilfietu hmangruoa a hung hmang kha a nih. Sienkhom, ama ta dingin iem a trangkai a? Hrilfiena a dong zan lâ làin a thi a. a lalna le a ram chu Media mi Daria-in a chang tah lem a nih. Chu chu Pathien kuta banga inziek suidikna a nih.

Eini banga kutziek teh?
Dannaranin, sietna hi mi chunga tlung ding hrima ngaina ei nei a, eini chunga tlung ding ruok chun ei hisap naw tlangpui. Sawt naw te sunga ei hlawkna dinga ei ngai a ni phot chun hmun nghet lo le phaiphin chunga khom ihe loin in rik tak tak ei bawl el.           Chu chu hre chieng nuom chun Aizawl-ah inzin el ro. Khuonuin leihnuoi le a sunga um le a tuomtuhai hi inbûk tawk dinga a riruong a ni a, chu inbuktawkna chu mihriemin a sukkhawlo pha leh a hung sikinsawi a, chu chun nghong nasa tak a nei a, mihriem le a chengna sik le sa le boruok le a chengpui thilsiem tinrengin an tuor hlak. Tu chena hnuoi hmun hrang hranga cheng, sivilaizeson ropui tak tak indina lo khawsa tah hai an riralna san an hang sui chet chet chun, mihriemin an chengna leilung le a tuomtu boruok suosam a, chu leia sik le sa inthlak danglamin a sawr hlum an nih.

A Study of History ti ziektu histawrian hmingthang Arnold Toynbee chun siviliazeson riral tah 19, hlamzui tah 4, inthrang thei lo (arrested) 5 le fe lai mek 4, an rengin 33 um tahin a hril a. Eini rawi hi Western/Christian Civilization laia thrang ve, a hmawrin a mi hung vuok phak liethai laia mi ei nih. Ni khat el laia chimbuka inthoka saruoka hung suok, khawvara ei hang thut leia mit invaia meng phar ruoihaiin sakhuo po po laia changkang tak, hrietna, thiemna le hmasawnna lampuia mi thruoi hrat tak, mihriem inrelbawlna dinga thuthlung thra tak dimockrasi ei hang hmang ve el chuh, en nuom ei um khop el.

Mithiem le dawnril tam tak chun dimokrasi neka mihriem inrelbawlna thra lem um theiin an ring nawh. Francis Fukyama lem chun lekhabu dangdai tak, THE END OF HISTORY AND THE LAST MAN (1992) ti a ziek nghe nghe a, a tlangzar niin London-ah a lekhabu hi ka’n chawk nghe nghe. Eini hnam mawlhai khomin ei hun tong le inruola thil um a ni leiin ei hung rochung ve a, ei vangnei chungchuong a nih. Amiruokchu, ei la hmang phak naw thil chu ieng anga thil thra khom ni sien, thratpui nekin ei sietpui lem chang a tam. Eini rawi khomin thratpui nekin ei sietpui lem a hoi khop el. Kum nga dan zatin ram thruoitu ding mipui aiaw ei thlang a; mipui kutah thruoitu thra thlang theina chanvo ei nei. Ram le hnamin thruoitu fel le indik a nei ding chun hi hun hi dit lem thlang hun a nih. Mi fel lo, ram le hnam le mipui hmasawnna ding chanai fa ram a, thukhela mipui chawm a, mani inhai buk tum hlak mi ei thlang chun, banga kutziek tiem thei lo khopa mawl biling ei ni ding a ni leiin, a kakhawk, a ‘paap’ ei tuor naw thei nawh.

Joseph Marie de Maistre (1753-1821) chun “Hnam tinin mani phu tawk char seng sorkar an nei” (Every nation has the government it deserves) a lo tina kha kum zahni deuthaw a liem taa chuh a la’n dik pei a nih. Ni kum 2015 August khan Manipur tlangrama chenghai poi tawk chi Manipur Assembly-in Bill Pathum an ‘pass’ leiin tlangmihai lungsen a sosang hle a. An ai awtuhaiin dodalna ieng khom nei loa an inhumhimna dai an lo thriekpek el leiin, Churachandpur sunga lem chu an mi thlanghai chungah mipui an truong a, an inhai chen rawpekin an suom a. Phar anga cheiin, khawtlangin pawlser thu an puong a. Himna zongin hmun tinah an tlan dar a, inban si loin an inban thu an puong sup sup a. Belshazzar hun laia ang khah ni sien, Pathien kutin a rêk hlum vong el di’m ti khopa mani mihai inphatsantu le zortu ang hiela mi ngaihai khan ri an hung nei nawk ngam el hi ei khawvel dangdaina le inzapuiumna chu a nih.

Ieng leia Pathien kha Belshazzar chungah a lung a truong thut am ning a ta? Jerusalem Tempula mi rangkachak le tangkaruoa siem bur le bel, Pathien ta dinga inhlan thienghlim, Pathien rongbawltu dinga ser hranhai chauhin an tawk thieng, Nebukadnezzarin sala intang dinga Babulon-a Israelhai a thruoi truma rallaka an hawn, a sie thrat, rangkachak no mawihai chu ruoithrenaa uoiin dawnnaa an hmang lei a nih. Eini khom Pathien rongbawl dinga ei ser le namdethaiin vokbu pekna kuong an kil zom pei a, ei biekbukhai hi thawlawm hming chawia inthamna zawla ei changtir pei chun, ei hlaw ding chu Mene Mene Tekel Upharsin bak a ni thei nawh.

(August 6, 2016, Delhi)

###

No comments :