Search


Jul 25, 2016

Sam 23 Inlet Hautakzie


Hebrai thu le hla hlui, khawvelin a hriet tlanglawn iemani zat laia mi chu Davida hla phuok, ei Baibul hmang laia Sam 23 hi a ni ring a um. Kristien khawvela chu a hre naw an um nawh ti ding khopa inlar a nih. Sakhaw dang zuitu, sienkhom khawthlang sivilaizeson, abikin English thu le hla (literechar) inchuktuhai lem hmanin kristien intihai nekin an hriet bel lem amani aw! ti ding a nih. Tu truma ei bi ding ruok chu a hla mawina le hlutna tieng ni loin, hi hla inlet hang hautakzie thu a nih.

Israelhai kha tlangrama chenga ran vai hlak hnam (pastoral society) an nih. An thlatu Jakob rawia trăm tlak leia Aigupta rama a sungkuo mi 70 vel an tlak thlăk khom khan ran vai theina Nile vadung suoa Goshen ram chu chengna hmun dingin Faraw an hnia a pek a ni khah. Aigupta mihai chun ran vai mihai hi ran rim an innam ni ngei a ta, an tirdak a, an bula an chettlat an dit nawh.  Chu taka chun ran vaiin an khawsa a, kum 400 chuong an khawsak hnungin, Aigupta mihai huphur thama tam, nuoi zathum deuthawin an hung pung a. suknomnatna le hnawchepna nasa tak an tuor a. Anni thruoi suoktu dingin an Pathien chun Mosie a tir a, an hluo dinga a ram tiem Kanan ramah a thruoi tlung a, an fakzongna tak ranvai sina bok an inhmang nawk chur chur a nih. Ni tina maichama ran inhlan ding le kutpui le lawmna ni ropui an hmang changa a sanga tiem ran inhlan ding an nei zing dam kha thil awm tak a lo ni hrim a nih.

Israel ram an hluoa inthoka mani pahnam ram seng kum 400 chuong an hluo hnung khan, Juda sungkuoa mi, Jesai naupa, Bethlehema pieng, lal Saula thlaktu Davida chu Juda lal dingin Hebron-ah BC 1004 khan hriek nal a ni a, chu zoah Israel la dingin 998 BC khan hriek nal a ni bok a. Hi Bethlehema ngei hin kum sangkhat hnungah BC 4 lai khan Isu chu, hril dan threnkhata chun, ran bûkah a hung pieng a, ranthlengah an inzâl bok a nih.  Rong a bawl hnungin Isu khan mihriema a hung piengna trobul le inzomin, ‘Berampu thra’ le ‘Beram kotkhar’ a ni thu (Joh.10)  ama ngeiin a hril bakah, a chanchin tlang insampui dinga hung hmasa Baptistu Johan chun ‘Pathien Beramte’ tiin a ko bok a nih (Joh. 1:19).

An fakzongna tak chu ranvai a ni leiin, hnienghnâr thu ei pi le puhan an hril changa ‘bu le bal tamna’ ti trongkauthliek an hmang hlak ang hin anni chun ‘nenetui le khuoizu luongna ram’ (a land of milk and honey Ex. 33:3) an ti thung. A ngielngana hisap chun, khuoizu le bawngnene luongna ram chu innâl puot el, a rim thâng le thu vut vut, tho le thilhring tinrengin an baw hut hut, hnâr hup puma pal tlang chi a ni ding leiin mi tense deuh ta ding chun fe le sir chu hril lo, ngaituo ringot khoma inluokna chi a nih. Chuong ang boka leng pei um lona dinga ka ngai chu ‘rangkachak kotthler’, kotthler innal le chang a nih. Rangkachak lallukhum ti dam hi a rik awm si a, khum huphur a um khop el. A trulna awm ka ngaituo suok thei bok nawh, hmun mawi le ropui hrilna hmangruo a nina chauh naw chuh.

Hriet chieng poimaw chu tekhina tronghmang (metaphor) mihriemin ei hmang hrim hrim hi ei thil hril tum sukchiengna dinga ei hmang a nih, ti hih. Ei hla bi lai thupuia trong hrang hranga an hmang chu ‘Berampu Thra’ ti a nih. Ran vaitu hnam an ni a, an vai tak chu bawng, beram le kel a nih. Indona le thil phurnaa hmang chi sakor le sabengtung khom an vai sa ngei ring a um. Chuong chu ni siin, ieng leia ‘Ranpu Thra’ ti loa ‘Berampu Thra’ ti hih a hmang am ning a ta?  An ran vai laia an hau tak a ni lei a ni el thei. Eini rawi hi fakzongnaa ran vai ei um naw a, bawngnene ei mamaw si leiin, ran vai thrang le thiem, taima le rinum tuor hrat, ranruol le rama khawsa pei Nepali iemani zatin ran tlatna ding hmun him le remchangah ran an vai a, bawngnene an zor a, ei mamaw iemani chen an phuhruk. Anni hin lawi, kel le beram vai sa pawl umhai sien khom an ran vai tak bawng hmingin, ‘Bawngpu’ tiin ei ko niin ka hriet. Mania ran nei, mi thil an suksiet nawna dinga vengtu ruok chu ‘Ranchingtu’ ei tih.

Ei khawsakna zirin ran ei ngainat le hlut dan khom a’n ang nawh. Africa mihai chun kel hi ran thra, beram hi ran suola an ngai a nih.  Nuhmei mana inpek ding khomin beram sawm inpek nekin kel pakhat inpek an ngaihlu lem. Chuleiin, Isu thu hril, “..a hmaa chun hnam tin hung inkhawm an ta, beram vengtuin kel le beram a thre angin annihai chu threng a ta, beramhai chu a chang tieng, kelhai chu a voi tieng sieng a tih” (Mat 25:32-33) ti thu hi Afrikanhai pom dan letling char a ni leiin, misawnari hmasahai khan hnam hrang hrang tronga Baibul an inletpek laia an thu buoipui pakhat a nih. Ran suola an ngai beram ngirhmuna insie nek chun kristien ni loa um zing thlang lem pawl an tam. Chun, beram hi ran po po laia ran invet tak le intlaw taka ngai a ni leiin, chu le intekhi chu a nuom naw pawl an lo um khomin, thilmaka ngai ding a ni naw hrim a nih. Papua New Guinea le a se vel rama chenghai chun vok hi an sungkuo anga an ngai, nuin a naute nene an nektir anga an voktehai khom nene an innektir a ni leiin, anni chun “En ta u, Pathien Beramte saw!” ti hih “En ta u, Pathien Vokte saw!” ti chu an hriet thiem lem leiin, misawnari pakhat lem chun chuong ang chun a lo inletpek niin an hril! Sienkhom Thuthlunghlui Baibula chuh vok hi sa tirdakum le fak thieng lo a nih (Lev.11:7). Hieng thil hi kalchar inang naw leia hrilkhina tronghmang (metaphor) inkhakna a ni leiin thu le hla inlet hi fimkhur a ngai hrim a nih.

Ei hlim le tlaizie hrilna dinga phing hmul inkhat phuor khopa uisa chartang ei fak thu dam hi a ngiel a nganin Saptrongin inlet inla, mihriem ang hiela ui an ngainatna hmun le sa thieng lo le tirdakuma ngai sakhuo betuhai chun selfami-ah an mi ngai nghal bakah a thren chun mi tirdakin inluok nuom hiel an tih. Sa thieng lo le tirdakuma an ngai Vokte le Isu amanih Muslimhaiin zawlneia an ngai Muhammad hang tekhi chu, eini voksa fa tuom tuomhai ngaia khom, a ni naw deuh chu a hoi! Sienkhom kalchar thil a ni tlat a: pakhat ta dinga thieng lo le tirdakum kha mi dang ta dinga rangkachak anga hlu a ni thei.

Sam 23 phuoktu hin beram vengtu a nina le a tonhrieta inthoka Pathien le an inlaichinna chanchin, a nuna thil tlung besana hmanga a phuok a nih. Hebrai tronga inthoka Saptronga an inlet, 1611 suok King James Version (KJV) khan a hnung peia Saptrong le trong hrang hranga an hung inlet pei hi a thruoi nasa hle a. Chu chu a hmatiemin, a tawi thei ang takin, ei bi tum a nih.

The Lord is my shepherd
A tlar hmasa tak, ‘The Lord is my shepherd’ ti hi olsam deua inlang, sienkhom khirkhan deu el a nina lai a um. A ngiel a ngana inlet chun ‘Lalpa chu ka berampu a nih’ ti ding a ni laiin, a thu fûn anga inlet chun ‘Vêngtu’ a nina uor a, Lusei tronga an inlet hlim a, ‘Lalpa chu mi vêngtu a ni a’ ti-a inlet ding a ni hrim a nih. Hi inlet dan chi hnia hin buoi theina a um ve ve. Pakhatna, Lalpa chu i berampu a ni chun i beramhai veng dinga nangin i sorkawng, i thu hnuoia um a sukhoi a, a ni si nawh. Pahnina, vêngtu chauh a nina zawnga inlet chun berampu a nina le inzoma hi hla hi a phuok a nih ti a hlie vong thei.

Hmar tronga BSI Baibul sut (1968), Dr. Thanglung inlet ti-a hrieta khan “Lalpa chu a mi vengtu a nih” ti a ni laiin, Millenium Edition (2005) a chun “Lalpa chu ka ta dingin Berampu a nih” tiin thlak a ni a. Delhi Version-a ding kan inlet laiin vengtu a nina le berampu a nina inlang kop thei dinga inlet kan nuom si leiin ni khat chu inkhawm trinin Rev. Dino Touthang kuomah Kuki Version-a an inlet dan ka’n don a. A thratzie le chiengzie thu a mi hril leiin in ka tlungin ka laibrari-a Kuki Baibul chu ka en nghal a, “Pakai chu kelngoi chin’a eichingpa ahin” tiin a lo inziek a. Thu mal ziek zom le zom naw thuah mumal a nei naw chu thukhat ni sien, Pathienin mihriem kuoma ‘ditthlangna’ a pek thu ei hril vet hi ‘ching’ ti thu mal hin a sukchingpen niin ka hmu a. Ran chinga Pathienin a mi ching ni sien, a ti naw zawnga ei um pha leh thununin mi hrem a ta, mi vaw zot zot a ta, thilsuol ei thaw ding khap a ta, ei thaw lui tum chun ei baksamah mi khai a ta, ei ngalruah inri fok fokin mi khawng a tih. A mi ching hne naw chun Pathien ni thei bok naw nih. Chuleiin, ‘ching theology’ hin bel chieng a dawl naw el thei.

Chuleiin, a umzie fûn kim vong thei le ngaibuoi um thei lo dinga inlet trûla kan hriet tlat leiin, Delhi Version-a chuh, “Mi vengtu berampu chu, Ka LALPA a ni leiin, Tlasam ngai hrim hrim naw ning” tiin chang khatna hi tlar thumin, tlar tin lam sariin sie a nih.  Sam 23 pumpui hi chang ruk a ni a, DV chun chang 1-3 hi stanza pakhatah, chang 4-na hi stanza pahninaah, chang 5-6 hi stanza pathumnaah a sie laiin BFW chun arêngin stanza pakhatah a khum vong.  New Jerusalem Bible (1990) ruok chun stanza 5-in a thre thung. Chun, DV chun tlar 22 le thu mal lamrik 154 sungah a khum a, BSI chun tlar 28 le lamrik 179 sungah a khum thung. DV chun Sam pumpuia hla tin hi hla ruonga tlar tin lam inzata an inlet vong a na, BSI ruok chun KJV pheikhai zuiin, hla le thu ruong chekpolin, a luong dan khom insiksawi rupin a sie thung. Ieng leia hla ni si, thu ruonga (prose style) ei inlet trawk trawk am a ni ding maw?  American Puritanhai hripuiin a mi kai ve lei am a ni ding? Anni chun hla ruonga hril hrim hrim hi Pathien thu naw deua ngaina an nei leiin thu ruongin an American Version hi an inlet a ni thu Kristien Hla Bu Thlirna-1 khan ka ziek. Piengsuolna chi khat, lungril mit inkalna a ni el thei naw maw?

I shall not want
Einin ‘tlasam naw ning’ tia ei inlet, Saptronga KJV-in ‘I shall not want’ ti hih nomna deua inlet chun, “Dit naw ning, Mamaw hrep naw ning” ti amanih, uor zuol deua nupui zing tho infuk lo inhrawta hril lem chun, “Thuruksek!; Ka dit phiengsen nawh; Ka êkther!” ti-a inlet thei a nih. KJV inleta tlaksam thu hrilnaa ‘want’ ti an hmang umzie ang hin tu laia Saptrong hmangtuhai chun an hmang ta nawh. Miin iemani a ‘want’ chun iemani chu nei a nuom/chak (desire) tina a nih; miin vaitamin a ‘tlasam’ ruok chun a hringna ta dingin a ‘mamaw’ a nih. Hebrai tronga hi thu a hril tak chu tlaksam a nei naw thu, Saptrongin, “I lack nothing” tina a nih. KJV inlet dan zuituhai poin “I shall not want” ti hih ieng anga trongkam thring khom ni sien, an la hmang char char. Inletna trongkam biek hi hnam tin thaw dan a lo nih. Good News Translation (GNT) le New Living Translation (NLT) le tu laia inlet thar tam tak chun “I have everything I need” (Ka mamaw tinreng ka nei) tiin fie kongin an sie.

In the paths of righteousness
Chang hnina hi berampuin a beramhai a enkol dan hrilna, ran pet ding hlobet hring dum dur (green pastures) tamnaah intlattir a, dil kamah thruoi a, tui indawntir a, hadam taka sun ni sensa laia an chawltir thu a hril a. Chu chu BSI chun, “Ama chun hlohna hring dup hmunah a mi’n bawktir a, Chawlna tui pangahai a mi thuoi hlak” tiin a sie a. Eini tlangrama chenghai chun ‘green pastures’ (tlatna hmun hring) chu ei hmu rop hlak a ni leiin, inlet a harsa nawh. Vur rama Eskimos-hai le cheng amanih, thlalera Beduins-hai laia puon ina khawsa ni ta la, an pienga inthoka hmun hring la hmu ngai lo hrim hrim hai hriet thiem dingin ‘green pastures’ hi inlet ding ni ta la, ieng am i law ta ding? An nun le khawsakna khawvel le inzom der lo, ‘tlatna hmun hring’ ti-a inlet tho ngai a ta, sienkhom iengtin am i hrilfie ding? Eini ta ding chun buoina ding a um nawh.

Eini ta dinga buoium ruok chu ‘Chawlna tuipangahai a mi thruoi hlak” (He leadeth me besides the still waters) ti hih a nih. A khaw lai tak hi’m a na tui pang chu? Tuiin pang a nei hrim hrim hlak am? Hi hi mihriem pang (body) le ei hril kopna a ni nawh. Hi thil hi ‘pang’ le ‘kam’ umzie hre hrang loa indik lo taka ei hmang lei a nih. Tuiin varuom a hrut thuk, a sir bang anga ngir hi vapang (vadung pang laktawi) a ni a, chu ko tawpa zawl lo um, chawl hadam theina hmun kha ‘vakam’ (vadung kam) a nih. Vapanga chu ei kop amanih ei inkhai trĕng trêng a ngai leiin chawl hadam thei a ni nawh. Vakamah a nih ei chawl hadam hlak. Vapanga hman chawl hadam thei a ni naw chun, tuipanga lem chuh, thil um hlak a lo ni palh khomin, chawl hadam ngaina um naw nih. Chuong chu ni siin, ieng leia kum za chuong zet ei Baibul inlettuhaiin tuipangah mi’n chawl hadamtir an tum am ning a ta?  A buotsaituhai mit a kêu thei naw a ni khomin, a hmangtuhai mit bek ieng leia kêu thei naw? DV-a chuh chang 2-3 hi hieng ang hin sie a nih:

2 Hlo hna hring dup hmuna hai,
A mi’n chawl hadamtir a,
3 Tui cham dêl kamah thruoiin,
Ka hringnun a tuoi thar hlak.
Felna lampuia hai chun,
A hming leiin a mi thruoi.

I bi chieng chun, ‘Chawlna tuipangahai a mi thruoi hlak” ti hi a thu luong dan le inzomin chang 3-na bulah siein, “Ka hringnun a tuoi thar hlak” ti sentence-in a khar a. BSI sut le kan besan tak NRSV le NIV ruok chun inrem naw trutin chang 2-na tawpah “Tui cham del kamah thruoiin” ti hi ti hi an sie a, chang 3-na bulah ‘Ka hringnun a tuoi thar hlak” ti hih chang 3-na bulah an sie thung.

Iengkhom ni sien, DV-a ‘chawlna tuipang’ hmang ta lo a, ‘tui cham dêl kam’ ti kan hmang san hi hrilfie met trûlin ka hriet. Beram hi ran intlaw el khom ni lo, an khaw hmu a tawi a, tui luong lai an pal chun an lu a’n hai nghal a, dawn khom an dawn ngam nawh. Chuleiin. Beram chu tui intling, luong loa tui pek an ngai leiin, dil kamah an thruoi naw leh vadung sirah tui an lak peng a, tuikhur ding an huot a, chu taka tui intling chu an indawntir hlak. “Tui cham dêl” ti hin tui intling amanih dil, luong lo le infawn lo tina a kawk el bakah a hla trong hlie hlie a, ngaituonain chieng takin ei mitthla nghal thei a nih.

Inlet harsa dang chu chang 3-naa a hming leia felna lampuia a thruoi thu a hril hi a nih. ‘Felna lampui’ (paths of righteousness) a ti hi iem ning a ta? Hi tronghmang hi KJV-a mi a na, KJV le a zawlpuihai chun iem a hril a nih ti hre chieng naw hai sien khom an tawk chang ngam hri naw a ni tak.  Eini khomin an inlet dan anga ‘felna lampui’ ti-a ei inlet hi tluong zutin ei hriet ni ding a na, DV-a khom chuong ang chun kan som ve pei. Pathien chu Felna Pathien a ni leia a hming chawi zo khopa fela a thruoi thu a hrilna a ni chun, Davida nuna thil tlung threnkhat leh an inhme ei ti thei ding am a ni? Krista ei ringna leia fela ruot ei nina leh ei bel kop ding chun, Davida kha Isu pieng hma kum 1000 laia lo khawsa tah a ni bok si.  Felna lampui (paths of righteousness) ti-a an inlet hin ran vaituhai hlaah (pastoral poem) sakhaw rong an inkaitir a, a thra hle. Tu laia Baibul inlettuhai ruok chun berampuin a beramhai lampui indika (right paths) an thruoi thu tar lang zawnga inlet chu poimaw an sak lem. A ieng am a chieng lem: felna lampui am lampui indik?

Valley of the shadow of death
Chang 4-naa hin hril fie intak zuol trongkam, ‘thina hlim ruom’ (valley of the shadow of death) ti-a ei inlet hi a um a. Hi khom hi KJV trongkam hmang, a ngiel a ngana ei inlet (formal equivalent) sawng a nih. ‘Thina hlim ruom’ chuh thinain thla a zâr zingna, hmun inthim le sà mup, John Bunyan tienami Pilgrim’s Progress-a ‘NOW at the end of this valley there was another called the Valley of the Shadow of Death; and it was necessary for Christian to pass through it because the way to the Celestial City was in that direction. Now this valley was a very solitary and lonely place. The prophet Jeremiah describes it as, “A wilderness, a land of deserts and of pits, a land of drought and of the shadow of death, a land that no man” (except a Christian) “passes through, and where no man dwells” ti-a a ziek kha a nih.

Kum 1993-a Davida beram vengna hlak hmun le Isu pieng thu hrila vanmihaiin hla pawl an hung remna hmun nia an hril ka fang ve trum khan ramngaw hmu ding a um ta naw a, sahuoi sahrang an um ta nawh. Tuta an sahuoihai chu AK-47 chawi, Palestina firfiek ruol an ni tah. Davida hun lai ruok khan chu ngawpui vong, ramsa trium an invak sup supna hmun a ni ring a um. Lal a ni hnung daih, a naupa Absalomin a’n dopui trum khan Efraim ram ngawpuiah an inbei a, “kawlhnâma thi nêkin ram ngawpuia thi an tam lem” ti 2 Samuel 18:8 ah ei hmuh. Chu chun thi el theina hmun, thina hlim ruom, a tam ding zie ngairuot thei a nih. Thlarau thila lak lem chun, Upa Ngama’n, “Thina thim hnuoia ka’n thrung laiin” tia hla mawi taka a lo sak suok kha, mi tin chungah indik kumkhuong a tih. Sienkhom, “Pielral khawfing a hung chat ka lungrilah” tiin lawmna le thlamuongna thuin a sunzom nghal a. Chu char chuh Davida hla khom hin a hril a nih:
Thina hlim ruom hraw lang khom,

Thil thra lo hrim tri naw ning,
Nang ka kuomah i um a,
I hmol le i funghrol chun,
An mi sukthlamuong si a.

Prepare a table
Chang 5-naa hin hmelma huol vel kara hnienghnâr taka Pathien ditsakna, humhimna, hausakna le malsawmna ren ruol lo a tlănzie thu, a dittawka zu le sa chĕn ding a nei zing thu, a zu no khom phai hman loa liem pâr păra a sung sippek zing thu, thu a hrilna a nih. Chu dinga tronglamkei a hmang chu ‘dawkan buotsai’ (prepare a table) ti a nih. “Dawkan hung buotsai ta ro leh” ei ti chun ei thlaithleng kil ding dawkanah hung sie tah dinga ei hrilna a nih. “Bu hung thur ta ro leh” ti ang char a nih. Hnienghnâr taka thlaithleng ei kil ding chun bu le sa ringot ni loin, dawn ding zu thra le theitui chi hrang hranga siem le thil dang dang a thrang sa a ngai. Eini rawi chun zu le sa ei ti pha leh ei mengphawk nghal. Uoiin le bei amanih, sa le uoiin ei ti ruok chun ei ngai a thra. Ei mawl leia mi kalchar le ningkhong ei hriet naw lei a nih. Uoiin hi zu a ni a, zu po po ruok hi chuh a siem dan zirin uoiin a ni nawh. Israelhai kalcharah uoiin hi a ser laia a mei ang, hlanbieka chen khom, abikin bu le bal thilhlânah, an hmang makmaw a nih. An Pathienin mal a sawm ding le ding naw a hrilna chu uoiin an hau ding le ding naw-ah a nih. Chu thu chuh Davida’n thuthup hmangin hieng hin a lo hril a nih:

5 Ka hmêlmahai hmû ngĕiah,
Ruoi i mi buotsaipek a,
Ka lu-ah hriek i năl a,
Ka no i sung sip zing bok.
6 I thratna le hmangainan,
Dam sûng mi zui ngĕi a ta,
LALPA inah inlawiin,
A chun chêng kumkhuong ka tih.

Ka lo titi sawt taluo tah leiin, thuthup (euphemism) hmanga mawi eltienga chang ngana a hang sep rawtui vel hi hang sep kuol ve chak um hle sien khom, hieng hin la maksan hri phot ei tih. Tuta ei hril tah poa inthok khomin thu inlet hautakzie chu ngaidan ei nei thei phuor tah ka ring.

(July 23, 2016; Delhi).

###

No comments :