Search


Jul 30, 2016

Bawng, Bawng, Bawng


Tuta ei sorkar fe mek laia a fung cheltu-a inngai, Hindu sipai ruol Rashtriya Sevakh Sangh (RSS) le an pawlitiks hmathea an hmang Bharatiya Janata Party (BJP) inti pawlin an buoipui laia pakhat chu ‘Bawng’ a nih. Bawng hi hringnuna ran poimaw, lo keina, thil phurna, mihriem mamaw nenetui petu le thilsiemna chi hrang hranga a vun ei hmang, hnuoi hangna da ta hnung khom a zun le eka pil hanga siemtu a ni leiin, hmun threnkhata chuh Pathien ang thawthanga ngai le be pawl an um a. Ransa fak thieng laia Pathienin a ngai (Lev.11) a ni bakah, taksa inthrangna le sukhratna ding hlo (protein) a hau a, a tuihăng no khat dawn ringotin damnaw tlep ngawi ngawi khom a hung tho inkăng pei hlak a nih.

Ei thu chai ding hi a thu hongna ang ziezangin, ka lekhabu, 1993-a sut, Zoram Khawvel-2 a ei khawvel le bawng inzomna thu tawi tea ka thluoina chu hang ngaithla hmasa phot ei tih:

Bawng in leh Zofate:
Ngai teh, van Lal Fa chu Bethlehem bawng in tlawmah,
Hringmi hrai chawiin a lo piang a;
A lal ropuina van thrutthleng chu rawn pelin,
Min tlan turin bawng in tlawmah a lo piang a

tia Rokunga’n hla mawi tak a lo siam angin, Josefa leh Mari te kha an thlenna chiah an chanchin ziaktuten min hrilh lo mah se keini Zofate chuan bawng inah kan thlentir fel diam mai. Luka chuan, “fa tirah mipa a hring a; puanin a tuam a, khualbuka a len ve tak loh avangin ranthlengah an muttir a,” (2:7) a ti a. Marin fapa a hrin hnu khan an tawt ta em a, nausen chibai buka lo kal an tam bawk nen, ran awmna in pindan phiatfaiin chutah chuan an insawn ta ni awm tak a ni. Kha ran in kha sakawr in emaw, bawng in emaw a ni mai thei. Bawng in pawh a nih theihna chhan chu Hebrai miten bawng an vulh thu hi tuan leh mang ata an chanchinah kan hmu a ni.

Ka sawi duh ber zawk chu keiniho, bawng ina Josefa leh Mari thlentirtuho hi bawng vulh hnam kan ni lo va, bawnghnute in thrin hnam pawh kan bi bawk lo. Bawng vulh a, a hnute kan in tranna hi Vaiho kan pawh hnu leh British-hovin min rawn awp hnu ni chauh zawkin a lang. Kan chanchin ziaktu Sapho pawh khan kan pi leh pu atranga kan ran vulhte an sawinaah bawng hi an sawi tel kher lo vang. Kan hla hluiah emaw kan thawnthu hluiah emaw bawng a tel ka hre ve ngai lo. Sial erawh hi chu a lâr hle thung. Chuvangin, bawng kan vulh ve hnu pawh khan kan trawngah ‘Bawng’ kan ti mai lo va, ‘Sebawng’ (Sial+Bawng) kan ti kher thrin a ni. Tin, keiniho chang ni lo, Mongolian thlah tam zawk chuan bawng vulh leh a hnutetui in hi kan kalchar a ni ngai lo va, a in te pawhin kan in tranna a la rei awm lo ve.

Bawnghnute sawi takah chuan New Zealang khawpui Wellington-a ka awm laia Australian mi thiam pakhat, Stanley F. Barnes nena kan titi ka hre chhuak tlat mai. Ram hnufuala naupang thrang lai bawnghnute a tam thei ang ber intir dan tur kawng ruahhmanna UNESCO-in a bawhzui mekah chuan Barnes hi Adviser leh a thusa ber pawl a ni a. May 15, 1985 khan ka thrianpa Campbell Leggart inah zanriah kan kil dun a, chutah chuan bawnghnute in thu hi kan titinaah a lo lut a. Ani chuan, “In pi leh puten bawnghnute an in ngai em?” tiin min zawt a. Kei chuan, “In thrin nang. Bawng pawh an vulh ngai hlei nem,” tiin ka chhang a. Ani chuan, “Chuti chu, Mongolian thlah dik tak in nih chu,“ a ti a. Kei chuan “Eng vangin maw? Bawnghnute in loh vangin maw? Tunah chuan kan in tawh asin,” ka ti a. Ani chuan, “Dan naranin Mongolian thlahte hi bawng vulh hnam leh bawng hnute in thrin hnam an lo ni lo va. Indonesia leh Malaysia ramte leh a chheh vela bawnghnute in thratzia kawhhmuh tuma hma kan laknaah kan tum ber chu an habit thlaktir a ni a. Anniho hi an pi le pu atranga bawnghnute in ngai lo an ni awm a. Bawnghnute in chu mihring hnutetui in anga in ngaihna an neih avangin an ten a, an in duh lo. Tuna a in tate pawh hian a dip (powder) atranga siam chauh an la in duh asin,” tiin min hrilh a.

Chutiang takin Barnes-a thu min hrilh chu ka lo ngaihtuah ngai lo va; mahse Zofate nunah chuan a dik thawkkhat hlein ka hria. Aryan-ho leh Hebrai mite nena Mongolian thlahte kan danglamna mak tak zinga pakhat chu a ni ve thei mai awm e. Kum sangthum sangli liam tawha India rama lo chuang lut Aryan-ho, Hindu sakhua trantute leh anni ang bawka hnam upa Hebrai mite chuan an ran vulh te zingah pawh inthawina thilhlan atana an hman ber chu bawngpa tuai a ni a. Chumi avang chuan Hindu-ho phei chuan bawng reng reng chu ran thianghlimah dahin, a tawpah, Gupta Dynasty hun laiin bawng chu inthawi nana hman atan pawh an lo khap ta hial a; a sa ei pawh thiang lovah an ngai ta zel a ni.

Ran hnutetui chu Hebrai mite chaw pui ber zinga pakhat a ni a; an hisapnaa ram nuam leh hnianghnar tehna chu ‘hnutetui leh khawizu luanna ram’ a ni. Keiniho bawng vulh ve hnam ni ngai lo, ran hnutetui in nachang hre ve ngai lo, mahse Israel hnam bo vak darhte zinga tel ve ni tura inchhal duh thar leh, rem leh rem lova thu saisa tak tak fawm khawma mi sa phun phet tum tharho hian kan pi leh pute kha’hnutetui leh khawizu luanna ramah’ hruai lut tumin thlem ta ila, kan thlem phat atrangin chu ram chu tiltip lutuka an uak tran nghal a rinawm hle a ni. (p. 10-13)

Lim Biekna (Idol worship)
Mihriemin lungvar hmanga thil umzie ngaituo le sŭt suok nuomna le tumna lungril (scientific bent of mind) hmanga thil sui le fie a tum hma chun ngairuotna le puithunain (supersitution) a khawvel le nun ram a hluo lien a. Thil um san le um dan a hriet tlawm leiin makti ding le tri ding inzen a hau a. Hri le hrai le thil thra naw intlungtirtu thlarau thra lo ‘huoi’ umin a ring a, tlon lungawi tumin a biek a, ran thisen inhlanin a kuomah a’n thawi a. Hieng thil hi khawvel hmun tinah ieng hun amani chun an thaw deu seng a, an thaw dan ruok chu a’n ang vong nawh.

Sienkhom a kakhawk thrat nawzie hrein, khawvel hmun hrang hrangah huoi amanih le lim biekna (idol worship) hi an hung bansan a. Judahai khomin kumzabi B.C 600 lai khan an hung bansan ve a. Europe rama khom kristien sakhuo a lut hnung kum zathum velah an hung bansan bok a. Arab khawvel khomin Muslim sakhuo hung indar pei ruolin kumzabi pasarina lai khan limbiek hi an bansan a. Tu chena a kûl a tâia la sunzom chu Hindu sakhuo zuituhai an nih. British-haiin India ram an op lai khan an limbiek zata an rikawt chu vaibelsie (vbs/crore) 33 (nuoi 330) a nih. Chu chu kum za liem taa ei ngirhmun a nih. Kum za liem taa India population chu 25599400 a ni a, maktaduoi (mtd) 174-in a mihriem um nekin milim pathien an tam lem. An milim pathien an pung sap tah der naw angah sie inla, tu ruok hin chu crore 10 velin mihriem an tam lem tah tina ning a tih. A mihriem pung dan anga milim pathien an pung ruok chun tlukledingawn (tda) hni vel bek chu milim pathien an nei tah tina ni bok a tih. Pui rem rem tak a nih.

Ieng leia khawvelin limbiek an bansan vong hnunga ei population neka tam biek ding milim (idol) ei nei bik an ning a ta? Bawng ei nei zat po po ei inthrangtir sa lem chun an va hang tam ding de aw! India ramin ran a vai zat kum 2012-a sorkar rikawt chu maktaduoi (mtd) 513 vel a nih. Hi taka hin lawi, sakor, sanghawngsei, sakor, sabengtung, yak, kel, beram, vok an thrang sa.1957 khan bawng 155 mtd, kum 1997 ruok chun 199 mtd an um. Sienkhom arenga chokruolin bawngpui pakhatah ni tin litar 1 chauh nenetui an sawr suok laiin, New Zealand, Denmark, Holland le hmun hrang hranga chu ni tin bawngpui pakhatah 30-40 litar an sawr suok thung. Mi rama ni khat tharsuok kha India rama chuh thla khat khomin ei thar suok nawh, tina a nih.

Chuong chu ni siin, ieng leia bawng be pawl le humhal pawl pung a, bawng that khap le a sa zor le fak suktawp tum pawl ei pung am ning a ta? India sakrama sipaite ei pung nek daiin Vairampurah ‘bawng sipaite’ (gau rakshaks) an pung sawt lem a hoi. Chuonghai chun bawng zortu, inchawtu, thattu le a sa fatu nia an ngaihai chu arûkin an enthlak a, an inah hlu khum a, rawng takin an soisak a, a thren an that a. A hnunga an hang enfie hlak chun bawng saa an ripawt kha lawi sa dam, kel sa dam a lo ni daih si! Bawng sa fahai hlak dodalna a nasa po leh an bawng sa chakna a sosang ting bok. Buoi le huoi, mawlna le invetna intuok chu ‘buoihuoi’ tak a nih. India rama kum 1717-1977 sunga Hindu le Muslim hai inkara intuolvuokna (communal violence) rapthlak voi 167 tlung tah laia voi 22 chu bawng lei lieu lieu a nih.[1]

Chik taka ei bi chun, Hindu sakhuo nghetna le a lut tah vekhai intangna chu an Caste System, chi hrang hrang pali-a dam sunga suok thei lo dinga a khum nghet hi a nih. An thiempu le zirtirtu, hrietna le varna inril koltua an ngaihai hin limbiekna chi hrang hrang hi awium taka dawi chi hrang hrang leh chokpola an lungrila tu an thiem leiin le an sakhuo an ti hih sakhuo ni ve lo, sakhaw dang anga bung le chang fel tak le chieng tak nei ni lo, ni tin khawsakna le insuizom tlat (way of life), thaw thrat leh pieng nawk pha chunghnung lema pieng, thaw thrat naw leh hnuoihnung lema pieng dinga an inchuktir a ni leiin, anni ngaisaktu le malsawmtua an ngai aiawtu milim seng an biek thra a, ngai an sukthra. Chuleiin, Hindu sakhaw zuituhai lai limbiekna hi bo nekin a pung deu deu naw thei nawh.

Hi hi Hindu sakhuo dangdai bikna a nih. Hindu sakhuo hi thil inkawkal le inkhaktuo (contradictions) leia hring a nih. A khaidingtu chu an Caste System, chi lia an inthre hrang hi a nih. Tu laia khawvelin a buoipui, human rights, piengvoa intlukna le inangkhatna zawnga thlir lem chun mihriem piengvo hnawla bawsetu sakhuo um sun chu Hindu sakhuo hi a nih ti dingin a um. Kha hma khan bawngsa an fak nasa taluo leiin an fak ram el an inlau a, inthawinaa an inhlanhai sa chu an thiempuhai chauh fak an phal a. A hnung peiah, Gupta Dynasty lai khan an thiempuhai lai khom bawng that le a sa fak an hung khap tah niin thil hlui suituhai chun an hril. An sakhuo lekhabu hluia bawng that thieng loa an hril ruok chu a nene sawr lai a nih. A ieng khom chu ni sien la, bawngnene dawntu le a sa fatu iem an danglamna? Bawngin hlo hna hring a fak a, a thil fak chu a thren nenetuiin a fe a, ei dawn a, a thren a taksa le ru le chângah a fe a, ei fak a, a thren a zun le ekah a fe a, a hlo fak hung sukthratu pil hângah a hung inchang a. A ieng chemical process lai tak kha’m a na pathien tluka ngaia ei biek chu?

Israelhai le bawng
Israelhaiin rangkachaka sung bawng tuoi lim an biek thu le Pathien lungsenin a hrem thu chu Exodus 32-ah ei hmu a. Sinai tlanga Pathien pek dan sawm, lungpheka Pathien kuta ziek la dinga fe Mosie chu a thang sawt tah em leiin a um naw kara mipui enkoltu dinga a dande, a unaupa Aron chun, mipui norna leiin, an hma thruoitu dingin pathien lim a sungpek a, bawng tuoi lim angin a hung suok a. Chu chu be-in, “Aw Israelhai, hienghai hi Israel rama inthoka thruoi suoktu cheu in pahienhai chu an ni hih” tia puongin, Aron-in maicham an siem chopa an Pathien hminga kût hmangin, pumraw thilhlan le a dang dang an thaw a, hlimhlop an chen a ni khah. Rangkachak bawng lim kha pakhat neka tam a sung a ni el thei; a ni naw chun bawng lim pakhat kha pathien dang dang aiawa an ngai khom a ni thei bok.

Exodus 20-a Thupek Sawm a pek laia pakhatna le pahnina chuh limbiek an thaw hin an bawsiet nghal a nih. An tuolthu a se reng a. Pathienin Mosie kuomah, “Hieng mihai hi ka enthlâk zing a, hnam lulul tak an lo ni hi tie! Lo inrol naw la, ka lungsen inlingin hang kang hmang vong tawl ka tih” (32:9-10) a ti hiel a ni khah! Thruoitu nina tlin taka a mihai ta dinga dawvan a kaina leiin Pathien khomin kut a kei kir a nih ti Mosie ngeiin a ziek. Pathienin limbiek a theidazie le chuonga inhmanghai a hrem thu chun Israelhai histawri hi a triel rang buoi el a nih. Tu laia limbiek inlarna nasa tak chu ‘selfie’ ei hih ni tah sien, khawvel hi limbieknain a sip ti naw thei a ni nawh.

Israelhai chanchina bawng lim biekna rapthlak tak chu Solomon inlal hnunga Israel lalram pahnia a hung koi dar hnung khan a nih. Jerusalem khawpuia inbengbel, Juda pahnam, Benjamin pahnam le thiempu pahnam Levi chi-a mi hai thrangruola Davida lalram an som hring kha Judai Lalram (Kingdom of Judae) ti a ni a, an lal chu Rehoboam a nih. Israel ram hmar tienga um, hnam sawm inthuruola indanghai khan Kingdom of Israel (Israel Lalram) an indin a, hmunpuiah Sekem hmangin, lalah Jeroboam an thlang a. Jeroboam khan a mihai Pathien bea Jerusalema an fe zing chun a khingpui Rehoboam tieng an pakai a’n lau leiin rangkachak bawngte lim (golden calf) pahnih a siem a, maicham a siem a, Israel Lalram sim tienga umhai biek dingin pakhat chu Bethel-ah a sie a; hmar tienga umhai biek dingin Dan-ah a sie bok a. Levi chi-a mi naw khom a nuom nuom thiempu-ah a ruot bakah amain kût ni a ruot a, chu huna chun a bawngte lim siem hmaa maichama chun hlanbiekna neiin thilpek an hung inhlan tah lem a nih.

Israelhaiin bawng lim an biek tran dan le a hnung peia an hung sunzom dan thua mithiemhai inselna thu chu ngainuomum hle sien khom, a remchang huna hril dingin maksan inla. Bawng lim biek le chu le inzoma limbiekna hrim hrim uolau taka trantu Jeroboam chunga Pathien a lawm nawzie chu Lalhai le Kronikul-ah ei hmu a, a hming sama umna taphot chu trongsephur le inzui a ni deu vong a nih. A tawpah BC 722 lai khan Israel Lalram chu Assuria lalin a hung rŭn a, a that mahla po salah a kawi a, an in le lo rausan hai hluo sip dingin ama mihai a tir a, bawng lim be pawl Israel hnam sawm chu voi boin an bo rip a, tu chen hin a zong pawlin hnuoi kil tin daphai sien khom hmu ding an um ta nawh. An hmu sun chu lem chang, hamthratna iemani bek hui ve thei dan zonga vaihnu rama sipvir lukhum khum fir fer, Juda mi intihai hi an ni el awm. Pathien luok suok, a sukchimit hnam tluka chimitna rapthlak lem a um nawh.

Tlangkawmna
Ram sa, ran sa, chungleng, hnuoileng le tuia cheng hringna nei po po chunga thuneitu ding le chuonghai laia mi fak thienga a hrilhai chu bu-a hmang dinga mihriem kuoma thuneina le phalna petu chu Pathien a nih (Gen. 1: 26-30; 9: 2-3). Mihriem chauh hi Pathien angpuia siem a ni leiin, ieng leiin am chuonga ngirhmun insanga hlangkaia um chun a thuhnuoia um dinga ruothai chu Pathien angin a biek ding a na? Thil dang dang hril sap ta loin, Zawlnei Isaiin Hmar Biel trongkam hmanga a ziek amanih ti ding khopa tuoltro trong hmangin, milim biek a deusawna thuin khar tah lem ei tih (A fie nuom chun Version dang leh enkhi ro):

“Milim siemtuhai chu an rêngin mi hmang lo an ni a, an thil ngaihlut zawnghai chu thrathnempui tlak a ni naw a, an milimhaiin an hmu thei nawzie le hriet thei nawzie hrepuitu khom anni ngei an nih. Chuleiin, la muolpho an tih. Tuin am pathien lim indinin, trangkaina nei lo milim chu a sung ding a na? Ngai ta u, milim betuhai po po le milim siemtu, pathien siem theia inngaihai, mihriem ve el ni sihai chu LALPA hmaah an rêngin tri tak le muolpho takin la ngîr an tih. Thirsu chun milim a sut a, meilingah a rol lut a, tuboin a sut a, a bân tha hrat chun a vuok dèn a, a ser a. A phìng a hung trăm a, a thâ a hung zoi a, tui a dawn naw chun a hung chau hlak. Mistiri chun inkhina hmangin thingtum chu a’n khi a, a ruongam ding pensilin a’n chik a, haver le thing nawtna hmangin a mawi thei dan ang takin mihriem lim a ker a, tempula inthrut dingin a siem a. Sidar thing dam, inse thing dam, saisuo thing dam a phûr a, a hung chang theina dingin ram hnuoiah a sie trawl phot a. Sidar thing a phun a, ruotuiin a hung chawm lien a. Thinga ti thei a ni pha chun a thren meia ti dingin a lâk a, mei a sèm a, a awi a, bei dam siemin a ur a. A thing làk a threna inthokin pathien lim a siem a, a biek a, a milim ker hmaa ngei chun a bokkhup a. Thing zatve chu meiah a ti a, sä a raw a, a fak a, a khop a. Mei chu awiin, ‘Tuhin chu ka lum tawk tah. Mei awi chu a manhla ie” a ta. Meia a ti bâng po chun pathien lim a siem a, a hmaah a kûn a, a biek a; a kuoma chun trongtraiin, “Mi sanhim rawh, ka pathien i ni si” a ti hlak. An hriet naw a, an man phak nawh. An hmu thei nawna dingin an mit a’n del tlat a, an hriet thiem thei nawna dingin an lungril mit a’n del sa bok a. “A zatve meiah ka ti a, meilingah bei ka hlieu hmin a, sä ka em a, ka fâk a. A dang po hi thil tirdakumah siemin, thing tum hmaah ka kûn el ding am a ni?” hang ti nachâng hre dingin hriet thiem theina an nei si nawh. An lungril dawi vêta a um leia fe suol le vut bâr an ni tlat leiin, “Ka chang tienga ka chawi hi inhlĕmna thil mei mei a ni naw maw?” tia hang intâl suok nachang an hriet hrim hrim nawh” - DV 44:9-20.

(July 30, 2016, Delhi)

[1] Banu, Zenab. “Appendix IV-Politics of Communalism p.175-193; Report of the National Commission of Cattle-Chapter II (10.A. Cow Protection in Pre-Independence India-DAHD)

###

No comments :