Search


May 14, 2016

Thu Khuongruol Lo


The important thing is not to stop questionng.
- Albert Einstein

Ka zing thoin, ka thaw dan pangngaiin Baibul tiem ding ka zuk phĕt a, Ezekiel 40 ka phêt fuk a. Chang khatna ka zuk tiem chun inlet sin ka thaw lai nêk daiin a ziektu hin thil inchik a lo hang ulukzie a min hriet suoktir zuol a. Hi hi Judahai mizie a ni tlangpui. Anni tluka thil inchik nasa hnam dang khawvela hin an um naw el thei. Puitling chin chun kum tin lekhabu tling bu 10 bek tiem ding le an dam sunga lekhabu pahni bêk ziek dingin an inbeisei a nih. Eini ngirhmun le chuh a letling top a nih. Eini rawi chu hnai tea thil tlung khom zieka hlu lut dingin hang indon inla, a hre mumal ei vang hle hlak. Martyrs’ Day hi ei hmang uor deu deu a, a bul le bal hre ruok chu ei tam ka ring nawh. Kum 2010 May thla khan Delhi Thurawn-a insuo ding hung ziek dingin an mi ngen a, a hre dinga ka ngaihai po ka’n don kuol ngiel a, ka hlawsam der. A tawpah ka laibrari-a lekha hlui ka sie khawmhai le internet-a inthoka document ka hmu theihai besanin ka ziek tah hram a nih.

Baibul ka’n let laia tawk khirh ka ti laia mi chuh, ama Ezekiel trongkam hmangin, ‘Pathien inlarnain’ Babulon rama an saltangnaa inthoka Israel ram tlang insang taka a thruoi trum, khawpui thara tempul thar an bawl, mi pakhatin inkhina hmol chawia a’n khi thu a kip a kawia Ezekielin bung 40-41-a a hril hi a nih. In hi ka la bawl naw leiin, a khelneng a kholnonga hrilna ding trongkam an hmang ka hriet tlawm bakah Saptronga inlet bu hrang hrang ka hang rawn a, anni khomin an buoipui hle ti a chieng a, an inlet dan a khuongruol naw rup a, a thren lem chu hriet mumal thei a ni ve nawh. Chun, a tlangpuiin, Ezekiel thuziek hi Isai hai le Jeremia thuziek angin a tluong ve naw a, tiem tlaka inlet chu thapui thalai insuo a ngai takzet niin ka hriet. Bung 40-41 chauh inletna ding hin Baibul bu dang pahni pathum inletnaa hun ka seng zat a lut a nih.

A khulang khangnaa ei hril umzie hi ei hriet phuor theina dingin bung 40-a chang khatna chauh hi hang bi vak ei tih. Tienami amanih chanchin bu amanih anga tiem tumhai chun tiem naw law law hai sien a thra el thei. Thu inlet dan le ziek dan inchuk nuomhai ruok chun tiem makmawa ngai a, chîk taka bi dingin, ka ngen hmasa nuom.

Ei thu hril tum umzie phok suok thei dinga thumal hrang hrang ei rem khawm dan dungzuiin umzie tum tum, a letling char khom a nei thei. Entirna dingin Lusei tronga thumal pathum chauh hang hmang inla. “Ka lo kal” ka ti chun “Ka hung” tina a na; kha thumal pathum char kha rem danglama, “Ka kal lo” ei ti chun, “Ka fe nawh” tina a ni daih. Thumal umzie hrilfietu kha Grammar trong chun ‘Modifier’ an tih. Modifier kha a ni nawna dingah ei sie chun ei hril tum naw daih a kawk thei. “A zakuo chu zakuo man a nih” ei ti hin hril cheng hleah ei inngai thei a, sienkhom chieng lo deu el, thil tam tak kawk thei a nih. Chu chu ei thu buon tontira hin ei hmu nghal ding a nih.

Eini rawi vangnei bikna pakhat chu Baibul inlet hrang hrang varson panga ei nei tah hi a nih. Chuonghai chu (1) Dr. Thanglung inlet PATHIEN LEKHABU INTHIENG (1968), Bible Society of India (BSI) sut, a lamtawi BSI-1; (2) Dr. Rochunga Pudaite inlet, 1971, HMAR BIBLE tia ko, Bibles For The World sut, a lamtawi BFTW; (3) BAIBUL (HMAR), 2004-2007, Delhi Version tia hriet, L. Keivom inlet le sut, a lamtawi DV; (4) PATHIEN LEKHABU INTHIENG, 2001, Rev. Kawlthanglien Infimate siemphuisui, BSI sut, a lamtawi BSI-2; (5) PATHIEN THU THIIENGHLIM, 2014, Lal thiempu, Dr. Lalrosem, IAS; M.A. Ph.D; PG Diploma in Journalism; D.D; Krista Taksa (The Body of Christ, International) inlet le ama sut, a lamtawi PTT an nih. Hieng pangahai laia pali hi Lusei Baibula inthoka a ngiel a ngana inlet sawng, a hnunga an siem thrat met met, sienkhom pawi kawm thin ang an ni vong.

Baibul chang ei bi ding hi thu olsam tak ni si, sienkhom a ngiel a ngana inlet tum leia thumal voi tam hmang non chun umzie hriet mumal thei loa insuo thei a nizie le thumal rem suol leia a kawk naw ding inkawktir daih thei a nizie entirna fie tak a ni ka ring. Hi chang hi BSI-1 inleta mi hih mithiem iemani zat ka’n tiemtir ta a, voi khat tiema a umzie hrie pakhat khom an la um nawh. Hieng ang hin: (Ezekiel 4:1)

BSI-1: Kan sal intang kum sawmhni panga kum, chu kum kum tantir, chu thla ni sawm ni, khawpui chu suksieta a um hnung kum sawmpali kum, chu ni le le chun LALPA kut chu ka chungah a um a, chungtienga chun a mi thuoi tah a. (Thumal 45)

BFTW: Kan sal intang kum sawmhni le kum ngana kum, chu kum bul thla ni sawm ni, khawpui chu suksieta a um hnung, kum sawm le pali kum, chu ni lala chun LALPA kut chu ka chungah a um a, chutaka chun a mi thruoi ta a. (Thumal 46).

BSI-2: Ei sal intang kum sawmhni pangana kum, chu kum intanna thla, a ni sawm ni, khawpui suksieta a um hnung kum sawm pali kum, chu ni le le chun, LALPA kut chu ka chungah a um a, khawpuiah a mi thuoi tah a. (Thumal 43)

PTT: Kan sal intang kum sawmhni le panga kum, chu kum kum tantir, chu thla ni sawm ni, khuopui suksiet a a um hnung kum sawm pali kum, chu ni le le chun LALPA kut chu ka chungah a um a, chutaka chun a mi thuoi tah a (Thumal 47)

DV: Sala kan intanga inthoka kum sawmhni pangana, Jerusalem sieta inthoka kum sawm palina, kum bul ni sawmna ni tak chun LALPA kut ka chungah a um a, chutaka inthok chun a mi thruoi a. (Thumal 34)

KJV: In the five and twentieth year of our captivity, in the beginning of the year, in the tenth day of the month, in the fourteenth year after that the city was smitten, in the selfsame day the hand of the LORD was upon me, and brought me thither. (Words 48)

NIV: In the twenty-fifth year of our exile, at the beginning of the year, on the tenth of the month, in the fourteenth year of the fall of the city-on that very day the hand of the LORD was upon me and he took me there. (Words 45)

Thil inchik poimawzie
Baibul chang ei hung thur suok hi a namei nawh. A ziektu hin inlarnaa a tonhriet a ziek tlungna ni chuh ni naran el ni lo, kha hmaa an hnam chunga thil tlung champha intuokkhawmna (convergence) ni- Babulon sala an intang kum 25-na champha, silver jubilee; kum 14 liem tah, AD 70-a an khawpui Jerusalem an suksiet vong ni champha; a tlungna kuma thla hmasa tak ni sawmna a ni thuin a tran a nih. Hi ni hi tu laia kum tiemna ang chun April 28, BC 573 a nih. A ni le thla le kum le an hnama thil tlung rapthlak champha poimaw pahniah tu hril buoi thei lo dingin a thlung nghet a nih. Eini rawi, kristien inti ve bok, ni khat el laia thil tlung ei inchik nuom dan khom inang lo, missionary day inphîr nei tum tlat, Gospel Centenary khom ni inanga hmang thei lo dinga khawsahai thil inchik ang mei mei a ni nawh. Ezekiel thil inchik anga chieng hin Watkin Roberts khan lo inchik chu ni sien, a hnunga hril buoi hi a um naw ding bah!

Ezekiel thil inchik hi a ursun bok leiin, chang khat sung chaua hin BSI-1, BFTW, BTT hai chun ‘kum’ ti thumal ringot hi voi 6 an hmang non a, BSI-2 in voi 5, DV-in voi 3; KJV le NIV khomin voi 3 ve ve. Version hrang hrang pasari ei hung lak suok lai hin hi chang puong suokna dingin chok ruolin Version 6 chun thumal 46 an hmang a, Delhi Version chun thumal 33 chauh a hmang thung. UPSC ekzamah ei bi lai chang hi ei zawna donna ni sien, literechar inkhina hmola sir tina ena inkhi ni bok sien, thumal hmang tlawm tak hi a buk rik tak a ni el thei. Ka ngaia chuh a tawi-fie tak bok. Mani tawtawrawt mut anga ngai pawl an um chun an ngai ngaiin lo ngai hai sien, an zalenna an nuom dan anga an hmangah ngai inla. Ei hriet dinga poimaw ruok chu: Ei thil khaikhinhai hi zieka chuong, lekhabua sut besana ei thaw a nih ti hih. Pathien hring hmaah ei zăm nawh.

Trongkam indik lo
Hmar Version pathumin an tranna, “Kan sal intang kum sawmhni pangana kum” ti-a “kan sal intang” ti trongkam umzie tak chu sal an nei a, chu sal chu sala a’n tang kum a nih. Silai kap leh tekhi inla, a kap tum tumtar (target) kap loin hmun dang daih a kap a nih. Hi hi parakraf hninaa ei hril tah, thumal hrilfietu modifier rem indik lo leia umzie hran daih, a kawk tum lo inkawktir thei a ni thu kha a nih. Hi thil hi trongnaa le thuzieka ei hmang suol rawn pawl tak a nih. “Ka sikul kaina” ei ti tawng. A’n dik nawna ei hriet nawh. A umzie tak chu, sikul i nei a, chu i sikul chun sikul a kaina thu i hril a nih. “Ka kaina sikul” ti lem ding a nih. “Ka biek in inlawina/inkhawmna” ti nekin “Ka’n lawina/khawmna biek in” ti lem ding a nih. “Ka lo fenaah ka chem ka maksan” ti umzie chu i lo kha khawlai amani-ah a fe a, chu hmuna chun i chem i maksan tina a nih. “Ka sipai fe chu ka hlawkpui ie” ka ti chun, sipai ka nei a, chu chu a fe a, ka hlawkpui thu ka hrilna a nih. “Sipaia ka thrang chu ka hlawkpui ie” ti lem ding a nih. Sipaia fe chu ama a nih, a sipai fe kha ama a ni nawh.

“Kan sal intang kum..” ti chun an sal nei, mi sala a’n tang kum tina a kawk. Anni lem sala an intang thu a hrilna a ni leiin, “Sala kan intang kum” ti ding a ni lem. “Kan inkhawmpui fe chu kan hlim kher el” ti chuh, inkhawmpui an nei a, chu chu a fe leia an hlim thu a hril daih a nih. “Kan inkhawmpui chu kan hlim kher el” ti el ding a nih. “Ka matric ekzam kum” ti nekin “Matric ka ekzam kum” ti lem ding a nih. Ei Baibul le ei lekha ziekhai hi hang tiem inla, hieng ang thu rem suol hin a triel pher nuoi el a nih. Kei ngei khomin inring hman loin hi artikul-a hin, “Ei Baibul chang hung thur suok hi a namei nawh” tiin ka lo ziek palh a. A hnunga ka hang tiemin, ka lo inkhap suol a nih ti ka hmu suok a, “Baibul chang ei hung thur suok hi a namei nawh” tiin ka thlak a nih. “Ei Baibul chang” ti chun kawk a nei der nawh. Sienkhom ei hmang nasa. Thuhriltu tam takin “Ei/Ka Baibul chang tiem ding chuh” an ti hlak. “Baibul chang ei/ka tiem ding chuh” ti lem ding a nih.

Ieng leia chuong thil chu a um thei am a na? ti ei ngaituo chun thu le hlaa ei la’n hnuoi lei le trong hmang dik thuah ei ngaituona mit a la meng fie naw lei a ni el thei. Saptrong thu mal hawa hril chun, nikhaw/nachang hrietna ‘awareness’ ei nei tlawm lei a nih. Tu lai hnai ela ka ziek, A BILA THO LO-1&2 a khan a san threnkhat le ei thrangmawbawk nia ka ngai ka ziek. Chik taka ei bi chun ei trong ei thiem ta nawna san bulpui chu enton taka ei hmang ei Baibul lei niin ka ngai. Chu indikzie hre fie nuom chun enkhi ding Version ei hau ta a, mani senga thrunghmuna fie thei a nih.
            Chun, BSI-2 Version-a hin, “Ei sal intang kum, kum sawmhni pangna kum” a ti daih! Hmar trong dangdaina threnkhat laia pakhat chu “ei” ei nei hi a nih. Zo hnathlakhai lai, ‘an, kan’ an nei seng laiin ‘ei’ nei hi Hmarhai naw chuh an vang el thei. An huon, kan huon, ei huon ei ti chun a fie rong el. Lusei tronga chu ‘ei huon’ ti tak hi a tlukpui thumal khat an nei ve nawh. Chuleiin, “ei sal intang kum” tia “ei” hi a hmang suol a nih.
Version pathuma “chu ni le le chun” (on that very day, in the selfsame day) tia ‘le le’ti hih tu laia hmang dan tlangpuia chuh “la la” ti a ni a, chuong ang chun Version pakhata chuh ziek kopin a hmang. Version pakhat ruok chun “tak” ti a hmang thung. “Ma, ngei, char” tihai khom hmang thei a ni bok. Thumal iemani zat inzoma tronglamkei (phrase) ei siem hi thumal tawitea hril thei a ni a, hla trongkama lem chu, abikin Hmar trong chun hlam khat hi khap khat vel chaua kei tawi thei a nih. Chu chu Baibul inletnaa hin ka hmang trangkai hle. Sam 23 kan let laiin,, tlar tin lam 7-a inlet a ni leiin, a tawpna tienga lam li zeta sei ‘matheiloin’ (surely) ti hin hmun a hluo rawn taluo a, sienkhom lam khat thumal ‘ngei’ hmangin ka tlingtla thei hram a nih. Thu tet muk hmanga hla ka phuok, entirnan ‘Hma Tieng Pan Zai Rêl Rawh’ (LH 25) chang thumnaa,
           

Pipu lunglawm lenbûng zar mawi,
Par ang i vul nghakin,
Nghaknu, val, singmi tinrengin,
Lung-tlumtui ang kan nghak

ti hi a kip a kawia a umzie hril fie ding chun ei histawri, thusim, thurachi, thurosie le tienami, ei hnam hrietzingna (ethnic memory) a inphum le tu laia ei ngirhmun suizoma, Kawlphai an suoksan tawma Khampata bûng an phun, a zarin hnuoi a tawk pha an thlahai la kir nawk dinga thurosie an lo maksan, tienami anga ei hril, sienkhom eini rawi hrietzingnaa kop tlat le chu thil chu iemani chen takrama a hung inchang dan le a la hung inchang tung pei dinga nghakhla taka ei beisei thu tam tak inzawt a ngai. Chu po po chu trongkam khata ei fun chun “nghakhla” ti a ni el thei. Ei hla hung thur suoka khom hin ‘nghak’ ti thumal voi hni zet a chuong a nih.

Tlangkawmna
Chang khat chauh khomin hi chen hi titi a thruoi chun bung 40 sunga hin chang 49 a um a, a renga thlir zona ding chun a hrana lekhabu pakhat bek ziek ngai a tih. Ei bi inthuk po leh ei mong ei hlim sang el a hoi. Inhnikna neihai chun Version hrang hrang ei neihai hi bi ton unla, nasa takin in hlawkpui ka ring. Ei hriet hmasak dinga ka dit chu: Delhi Version le a danghai in enkhi pha, chang tin intranna bakah inkhina hmangruo le trongkam hai a danglam vong tah leiin Baibul thuhmun, bung thuhmun le chang thuhmun in tiem a nih ti ringhla mei in tih. Chu chu thil mak a ni nawh. Inbi chieng pha ruok chu thil thuhmun hrilna a ni a, an hril dan a danglam mei mei a nih. Entirnan, chang 46-na chu BSI-1 chun,

“Pindan a nghat dan hmar sawng hi thiempuhai, maichamhai sin enkawlna kawltuhai ta ding chu a nih; chuonghai chu Zadok naupasalhai, chuonghai chu Levi naupasalhai laia ama rawng bawl dinga LALPA kuom hnaia hunghai chu an nih” (thumal 37)
 a ti laiin, Delhi Version-a chun,

“sim tienga um hmar tieng ngha in hi maichama rongbawl, thiempuhai umna a nih; chuonghai chu Zadok thlahai an ni a, Levi chihai lai khom anni chauh hi LALPA hmaa hung inlang a, a rong bawl thei hai chu an nih” (thumal 41)

ti a ni daih!

A chieng nawna le baksamna hai siem thrat hi ei renga ei mawphurna a nih. Chu chu thaw thei ding chun ei ngirhmun hriet chieng hmasak phot a ngai. BSI sut a ni lei ringota indik dinga ringhai chun Baibul ei la tiem tlawm a, ei tiem sun umzie hre loa samphuola tiem mei mei ei nih ti a chieng.

(May 14, 2016, Delhi)

###

No comments :