Search


May 28, 2016

Baibul Thlirna-1


Thutak hrieng in ta,
thutak chun inzalentir a ti cheu.
- Johan 8:32

May 22, 2016 Pathienni HCFD Chawibiek inkhawmah thuhrilna hun ka chang a. Kar tin deuthaw Delhi Thurawn (DT Pulpit) hmanga thu hril zie ka nia chuh Fellowship pulpita ka ngir nuhnung tak nia computer-a ka rikawt chu thrangkhat neka tam liem tah, August 28, 2005 khan a nih.  Hun a lo fe diei el tah. Chu inkar sung po chuh Delhi Version sut hnina ding ennon le siemthrat sin thawin ka hun tam lem ka hmang a. Baibul inlet hi a hrâmpui thaw lai chun inlet sin le a bebawma intâl ei ni leiin, thil dang hang ngaituona ding a’n kaw naw top ti inla, ka hril suol tam ka ring nawh. Phingtrăm dangchâr khom hriet fuk naw chang a tam a, ei bula fak le dawn ding an hung sie khom a lo thring vong hlak. Mang khoma ei hmu rawn tak chu ei dawkan le a huol vela Version hrang hrang intieng khup elhaiin thrang khaw a, “Kan inlet hi a’n dik tak a nih” tia an insel ri ngaithlak a nih.

Sut nawk dinga ennon ruok chu a hrâmpui inbichilpui leh a dan a lo dang tah. A chǐk a chîka châng tin thu mal tin bi a, dawnkhawl a, a tritronahai siem ngîl le zût mar a, a kawk ding kawk loa a kawk naw ding a kawkhai chu siem indik a, sîr tina bi a, an phuoinahai hrût nam a, a kawrongnahai thol phui a, a pawng bikna le phai biknahai cho ruol a, kum sang tam liem taa mihaiin an hriet thiem thei zawnga an hril anga chienga tu lai mihai khoma an hriet theina dinga sie a ni le ni naw hriet a ngai a. Chu ding chun kum sang tam liem taa mihai khawvelah kir a, an nina le nunphung inbel a, an hriet thiemna dung (level) chena thil inkhi a, chu char chu tu lai mihai le inzawna an hriet thiem zawnga hmet belh a ngai. A tawi zawngin, ei inletna tronga an lo ziek hrim ang hmelhmang puta insuo tum chu inlettu tu khom thil tum a nih. Inlet a nih ti a tiemtuin a hrietna lai lai kha inlettu hlawsamna a nih. Chuonga inkhi chun BSI sut le chu ruonga Baibul buotsaituhai hin ei hlawsam tieng niin an lang a, salam inchawitirna chi ni sien chu bung tinah hin salam ei chawi zing zut ring a um.

Chu neka poimaw lem chu, thil iengkhom san um loin a tlung ngai naw leiin, Baibula thil hung tlung a hrilhai hi hang tiemin, Iengkim Siemtu le Iengkim Lalpa thil tum le a remruot a sukpuitling dan sui a ngai. Ei sui inthuk po leh ei hriet nawzie le pawnlangzie ei inhmu suok a, ni danga ei tiem liem mei meia hai khan ni tin sermon thar ei dong bok a. Chuong lai chun ni tin thuhriltuah mi ruothai sien khom, hril seng lo ei nei.  Amiruokchu, thil dang ei thawsan pha leh damten thil dangin a hung hlan a, a kang inhil hlak. Bu le hme lum hlieng fak chu a’n hnik bik ang le chu bu le hme tho chu ni iemani zat hnunga fak chu, ieng anga inlum ngun khom ni sien, a thring chu a thring a ni tlat leiin, a tira neka inhnik lem dinga bawlhlo thra lem le a thara buotsaih a ni si naw chun, a ni tak tak thei ta naw angin, thuhriltu dinga an mi ruot thu ka hriet charin, ieng am ka hril ding ti ka ngaituo a, kha hmaa hril nuom ka nei zozaihai kha hun hnawlin a lo chim pil ta a, a hung dikdak an um ta nawh. Nuom pawnga huot dok el thei khom a ni nawh.

Sienkhom kum sawmruk neka tam liem taa inthoka tu chena ka thil invoi le thaw tum ngar ngar chu ei trong kalhmang ni loa buotsai sakhaw lekhabu ei hmangin ei trong a sukchingpen chauh ni loa Pathien ei hmu dan le a thu ei lak dan chen sukmitkaltu siem thrat sin bawzui chu a ni leiin, chuong tieng pang chu hril dingin ka sung rawlin (inner voice) a mi hril a. Kum iemani zat Baibul inlet le suta ka’n hmang ve sunga ka hmu suok chu Baibul thu hrietna tienga ka kawrongzie bakah eini rawi, a hminga kum za kristien intihaiin Baibul thu ei hriet tlawmzie chu thukhat, ei zawm naw dan chu thu dang, a mik a mak ei paw nawzie hi a nih. Chuleiin, kristien intihai ta dinga zawna invetthlak tak ni awm, Baibul hi ieng am a na? ti chuh ka thupui dingah ka thlang tah a nih.

Baibul hi ieng am a na?
Baibul hi ‘lekhabu’ tina a ni laiin lekhabu pangngai a ni nawh. Kum 1500 sunga mi hrang hrang le ngirhmun inchen lo tak tak lal, ngamantu, thiempu, sorkar thoktu, loneitu, berampu le daktor dam, hmun le hun hrang hranga cheng mi 40-in Hebrai, Aramik le Grik tronga an ziek lak khawm, Protestant intihaiin hmang dinga an pom tlang bu 66, Thuthlung Hlui bu 39, Thuthlung Thar bu 27, A.D zakhat invoi hmaa ziek zo, chu hnung kum 367 AD khan Father Arthanasius inrawina hnuoiah bu 66 hi an thlang suok tah, sienkhom kum 1452-55 AD laia lekha khawla Baibul sut hmasa tak, a lekha khawl hmusuoktu hming chawia Gutenberg Bible tia hriet hi a hung suok hnunga mimir tiem phaka hung suok chauh, trong hrang hranga inlet a nih.  November, 2014 chen khan Baibul pumpui hi trong 531-a inlet le sut a ni tah bakah bu hrang hrang hi trong 2883-a inlet le sut a ni tah bok (Source: Wikepedia as modified till May 16, 2016).
Chuonghai laia Sam-a hla tlar tin lamrik inzat vonga inlet khawvela um sun chu Delhi Version a nih.

Baibul thu tlangpui
A bobloka lak chun thu tlangpui pali--Thilsiem (Creation), Tlûkna (The Fall), Sansuokna/Intlanna (Redemption), Hlenkimna (Consummation) tiin thre thei a nih. A ziektu hin pakhatna le pahnina hi bung thum sungah a khum vong a. Hi bung thum hi khawvel lekhabua bung fun rawn tak le kakhawk nei inthuk tak a ni el thei. Chu taka inthoka Thupuong chen hi tluknain mihriem nun a nghong buoi nasatzie le chu taka inthoka sansuokna lampui Pathienin a buotsai dan chanchin a nih. Chu chu tlukna siemtuin tokdar (toktar) a siem, Adam le Evi-in an fak miel miel, Pathien angna nei a, Siemtu humhimna le thununna puo tienga invaivung nuomna, Siemtu laka hel tum tlatna lungril chu hmangin Setanin dang a tum char char a. Kalvari-ah rawl tawpa hnena hlado insam a, sansuokna dar inring taka vuok a ni hnung khoma awi lo dinga mi thlêm a, thruoi hmang trawk trawk dinga thrang latu le sandamna huonga hung lut dinga hmangaina rawla kotu le kuta huitu kara indona chu a la fe mup mup zing a. Chu indona zawla mihriemin him taka kal a chawi theina ding lampui kawkhmutu le hriltu chu Baibul hi a nih. Chatuon hringna bu a nih.

Baibul hi ei hang bi chieng chun, mihriemin Pathien a pan theina dinga lampui kawkhmutu le thaw ding le thaw naw ding le zawm ding le zawm naw ding thupek inhrilhmuna ringot a ni nawh. Chu nek daia inril le poimaw a nih. Thusim amanih tienami anga tienthu an lo inhril sawng pei, khawvela tienthu ropui tak, Pathien chanchin, Pathien le mihriem le thilsiem danghai inlaichinna thu, Pathien angpuia siem mihriem tluknain nghong a nei nasat dan le mihriem tlu tah tungdingna dinga Pathien remruot, mihriem hmanga hlen a tum, chu remruotna chu suktan tuma Setanin nasa taka thrang a lak dan dam, ama Pathien ngei, mihriem taksa puta hung insieng a, thing hring, sienkhom thina tur ni sia inthoka kros thing trawl, sienkhom hringna thing ni tlat si chu fe thlenga intlanna le tungdingna sin a hung hlen dan le ringna leia Kalvari hnena hlado intrawmpuituhaiin ram thar, hnuoi thar le van thar chatuona an hluo ding thu chuongna lekhabu a nih. A tawi zawngin, Pathien lekhabu, le mihriem ta dinga hringna bu a nih.

Sakhaw hrang hrang lekhabu chu mihriemin Pathien a zongna a nih. Baibul ruok chu Pathienin a thilsiem laia a dittak le hlut tak, a pawl thei mihriem, bawsietna leia lo tlu tah chu a zongna a nih. A zongtu (protagonist) chu Pathien a na, a fen hmangtu amanih kaltu (antagonist) chu Setan a na, a kara tla, tuortu, agonists (a tam lem antagonists a thrang) chu mihriem ei ni a, a sukdamna hmangruo chu tlanna le inremna a nih.

Thilsiem (Creation)
Pathien chanchin ziekna a ni leiin, iengkim bul, iengkim inumtirtu le siemtu a nina chu tar langin, a tira hnuoi le van a’n umtir thuah a tran mop el a nih. Um loa inthoka thil inumtir theitu a ni leiin ni nga sunga a thil siem po po chu um loa inthoka a’n umtir vong a nih. A ni ruknaa ruok chu thil um tah pila inthokin ama angpuiin mihriem a siem a, a hnârah hringna thuok a’n thuok khum a, mihriem chu mihring a hung ni tah a nih (2:7) Mihriem hi pilvut lawn thei ei nih. Mosie hla Sam 90-a khom, “‘Kir ro, hriem nauhai’ i ti pha, Pilvutah kan kir nawk diel hlak” tiin a lo hril a ni khah. Kha hma khan hieng lai thu saina hi thusep pahnih ka ziek tah (Huonah-1974; Pilvut-2015).

Genesis 1-2 sunga chanchin ei hmu ang hi khawvel lekhabu dangah a um nawh. Zawna indon tlak ruok chu, mihriemin ei hmang chawlkar hi Pathienin a hmang ve dim? ti a nih. Scientists-hai zeldin dan chun leihnuoi hi kum tlukledingawn (tda) li (4 billion) vela upa ni tah dingin an ring a. Chuong a ni chun Genesis-a ni khat pei inkara hin kum maktaduoi (mtd) ieng zat seng am a tla ding? ti zawna hi indon makmaw a nih. Mita ei hmu thei thilsiem iengkim hi a puitling saa siem pakhat khom a um si nawh.

Hi thila hin Creationists le Evolutionists hai inkarah inselna a tam. Juda mi thiemhai sut dan chun khawvel siem hun kha October 7, BC 3761 a nih. BC 5509-a sut suok pawl khom an um.  Irish mi, Anglican Archbishop James Ussher (1581-1656) chun kum 1654 khan Baibula an inthla sawng dan sirsana hmangin, leihnuoi hi BC 4004-a upa niin a sut suok a. A thokpui Bishop John Lightfoot (1602-1675) chun Pathienin khawvel a siem ni khah October 23, 4004 BC Zirtawpni zing dar 9 char niin a sut suok ve tlat! Hieng ang inkhina hi hmangin khawvel tawp hun ding khom an hisap hlak. Ni rukah Pathienin a thil siem a zo a, ni sarinaah a chawl ti khah sirsana hmangin, Isu pieng hma khah kum 4000, Isu hung hnung kum 2000 zoah khawvel tawp dingin an ring a, chu chun Dispensational Theology a cho suok a, eini laia ringtu hmasahai khukpui tak a nih. Paula ngei khom khah Isu thia inthoka kum 40 sunga hung nawk dinga inzirtirna ring pawl a ni leiin a’n tal buoi fe a nih ti a lekhathonhai ei tiem hin hmu thei a nih.

Mihriem tlûkna (The Fall) 
Genesis 3-a inthoka Thupuong 22:11 chen hi Pathien siem pasal le nuhmeiin thilsiem an nina (creatureliness)  chu dittawk loa Siemtu angna (godlikeness) chu inhnar le ni tuma Pathien thupek an bawsiet leia a nghong fe pei chanchin a nih. Thilsiemin Siemtu ngirhmun inchu a tum leiin, Siemtu enkolna le humhimna thla zar hnuoia muong taka thil thra iengkim dongtu le neitu ni ding khan Pathien lungsenna ei tau buok a, a kakhawk chu ei tuor tah char char a nih. Tlukna kakhawk pathumhai chu:

Pakhatna, Pathien le a nina ei hmu thei ta nawh. Thiem naw chang le hel ei nina chu Pathien chungah lebur ei tum. Pathien intumin, Ieng leia i mi siem hrim hrim am a na? Ieng leia hienga i nunrawng am? Hieng ding nek chun ka nu sula tuisika ka um lai khan ieng dinga i mi lo inluong raltir naw? Suol mi’n thawtirtu ding ieng leia koppui i mi pek hrim hrim?

Pathien angpuia siem ei nina chu pathiena inchangtir tumin milim tam tak ei siem a, ei biek a. Kumpinu opna hnuoia an rampera India a kun lai khan pathien maktaduaoi 330 chuong ei nei. Tu lem hin chuh ieng zat top am ei nei tah ding, hisap ngam khom a nit ah nawh. Abraham pa Tera ringot khom khan milim pathien ieng zat hiel am a sung hman ding ei hriet nawh. Sumdawngna hnar thra tak a nih.

Paula chun, “Pathien ngaisaknawhai le mi rilohai, ritlona leia thutak dodaltuhai chungah Pathien lungsenna chu vana inthokin a hung inlang a. Olsam taka Pathien chanchin an hriet thei dan ding chu Pathien ngeiin tlang takin an kuomah a’n langtir a. A nina, mita hmu thei lo, a chatuon thilthawtheina le a Pathienzie chu leilung siem tira inthokin a thilsiemah chieng taka hmu le hriet theiin a’n langtir leiin mi tu khomin suonlam ding hrim an nei nawh. Pathien chu an hriet a, Pathien ang ruok chun an chawimawi naw a, lawmthu khom an hril bok nawh; teplo mei mei an ngaituo lem leiin, an lungril mumal naw tak chu a hung inthim zo tah a nih. Thi thei lo Pathien ropui chu thi thei mihriem dam, vate dam, sapheimanli dam lim ang chauin an inchangtir si. Chuleiin an lungril chak zawng thil porche thaw ding le an taksa chu muolpho taka chet phalin Pathienin a nghatsan tah a nih. Pathien thu nekin khêl an thlang lem a, Siemtu chawibiek nekin a thilsiemhai chu bein an rong an bawl ta lem si a” (Rom 1:22-25) tiin a lo ziek a ni khah.

Hi khawvela pathien limhai bawiah ei intang hnung chun hmu fie thei lo dinga ei lungril mit sukdela a um leiin, Paula chun, “Krista chu Pathien angpui ngei a na, sienkhom Krista ropuina Chanchin Thra êng chu an hmu thei nawna dingin tu lai khawvel pathien chun ringnawhai mit a sukdel si a” (2 Kor 4:4) a lo ti bok a nih.

Pahnina, tlua pilvuta ei intal bal hnung khan einia Pathien angna ei inhmang. Hmangaina, tiktlaina, ngilneina, lunginsietna, zangaina hmel put to loin mi tiksie, mani tranghma chauh siel mi, hmangaina le ngaidamna nei lo, mi diriem hmang ei hung inchang a, Siemtu Pathien angna nekin Setan hmelhmang ei hung put rawn tah lem hlak a nih.
 
Pathumna, mihriem tlukna chun Pathien leh inpawlna nei thei lo dingin a mi siem. Siemtu mi siem san sukpuitlingtu ni nekin, mi hel, inhmang, vakvai le suol tuipuiin a nuomna tieng tieng thingbong anga a tawm leng ei hung ni tah lem a nih. Suol suoka mihriem ei hung um hnung chun beram ruol inhmang angin, mani lampui seng hrawin, ei khawlona chu phurin ei invak hmang a. Vokbu hiel khom top hluk hluk nuomna ngirhmunah ei ditthlangna chun, naupa tlan hmang ang khan, a mi fen lut hlak (Lk 15:11-32). Chu lai thlalak chu bung 4-11 sunga hin ei hmu a. Hnuoia mihriem a lo siem chu Pathienin poi a ti a, a lungril natin nuoi bo vong a nuom hiel a.  Pathien mit tlung Nova lo um hlauh naw sienla lem chu, khawel histawri hi a danglam hle thei ding a nih. Ama hi Pathien le thuthlung siem hmasa tak an nih.

Intlanna (Redemption)
Baibul chun Pathien chu mi thienghlim le indik, a felna chun a thilsiemhai suolna le helna chu kal tlat le an thilthaw anga an chungthu rel hlak a ni thu a hril laiin, zangaina, hmangaina le ringumna Pathien, suola lo tlu tah mihriem intlanna lampui sielsuoktu a ni thu a mi hril a. Ama Pathien ngei chu Naupa ngirhmun chela mihriema hung piengin, chu remruotna mak chu a hlen a, bawsietna bawia intang, thina hlima inthrunghai po po intlanna sin a hung thaw a, Isu Krista ringtu taphot chu Pathien nau ni theina a pek a. Chu intlan suokna dar chu khawvel po poa fea hril dinga ama ringtuhai thupetu chanchin hrilna chu Baibul hi a nih.

Mihriem taksa puta mihriem sungkuoa inthoka a hung pieng theina dingin Abraham a thlang a, Irak rama inthokin Kanan ramah a thruoi lut a, mal a sawm a, thu a thlungpui bok a. Sienkhom a lampui sukchat tumin Setanin nasa takin sin a thaw a. Ram tiem Kanan chu an kuta a umna dingin kum 500 vel a lak a; a chi thlaa inthoka hnam tin zalenna chu kum 600 hnungah a hung tlung chauh a nih. Chu sunga suolnain bu a hang khuor nasatzie le Pathien remruot mak taka hlena a um thu inziekna chu Baibul hi a nih. Kanan ram an hluo hnunga an khawsak dan chanchin inziekna, Roreltuhai le Kronikul buhai hi       ei hang tiem a, thisen inruiin lu a’n hai bur thei a nih. Suolin hnuoia chenghai chungah taluo a nei nawzie a chieng. Sienkhom, Pathien hmangaina chu chatuon daih a ni si.

Hlenkimna (Consummation)
Intlanna hi ei tienthu tawpna, thangsuona a la ni nawh. A bung tawpna, chatuon daih chu a la um. Chu chu ringtuhai chan dinga ruot, chatuona khuong an chawina hun ding a nih. Johan chun chu chu hnuoi thar le van thara thil tlung ding niin a hril (Thupuong 21-22).

Lazar thlana Isu a fe trumin Martha kuomah “Kei hi thonawkna le hringna chu ka nih, tu khom a mi ring chu thi sien khom hring zing a tih. Tu khom chuong anga hring, mi ringtu taphot chu kumkhuoin thi naw nih” tiin a hril a. Thonawkna le hringna chunga thuneitu a nizie inentirin ni li zet thlana zal le thu vut vut tah Lazar chu a kei tho a nih. Hi hnung sawt naw te, an hemde hmaa a zirtirhai kuoma thurosie tam tak a hril khan, “Kei hi lampui le thutak le hringna chu ka nih; keimaa fe naw chu tu khom Pa kuom an tlung ngai nawh” tiin thu tawp a hril a. A thu hril indikzie chu ama ngeiin, a thonawknain, a hril a; van tienga an lawi khan ama ringtu, chatuona hring zing dinghai thohmathruoitu a nizie sel ruol loin a puong a nih.

A thi hnung, vana a fea inthoka kum 40-ah a mi thienghlimhai lawr ding le kum sang rorel tran dinga hung nawk dingin an ring a, Paula ngei khom kha chu inchuktirna chu ring pawl a nizie a lekhathona hai chieng takin ei hmuh. Chu hnungah, kum 6000 invoi hnunga hung dinga ring pawl an um nawk a. A hungna ni ding huoisen taka hrillawk pawl khom an tam. Isu ruok chun a hungna ni ding le darkar chu Pa chauh naw chun tu khomin an hriet naw thu a hril (Mat 24:36). Hing lai thu hi Johanin a ziek nasa hle (Thupuong 20-22).

Tlangkawmna
Baibula hin Pathien chu hmangaina a nizie ei hmuh. Iengkhom dong tlak ei ni naw laiin iengkim a mi pek; hremhmuna fe tlak chauh ei ni laiin vanram a mi’n hluotir; nuoi bo vong ei phu laiin hmangaina kutin a mi kuo; hnawl hmang le thiem naw chang tlak chauh ei ni laiin ama angna nei a, a nauhai ni dingin a mi pom. Chuleiin Abba (Papa) tia koin a bulah ei insek ngam a nih. Chu thu inziekna chu Baibul hi a nih. Pathien le mihriem inlaichinna le indawrna thu robu a nih.

Hun remchang dangah Baibul bu 66 intringmit dan, zai khata an luong dan, a zai keitan chun a buoi vong thei dan, a hmatiema indota tiem dan, bu hrang hrang poimawzie thlur dan, ieng Baibul version am tiem ding, ieng ang hrilfiena bu am hmang ding tihai ei la hung ziek pei tum a nih.

(May 28, 2016, Delhi)

###

No comments :