Search


May 2, 2014

Nebo Tlangah Chuongin


Hmanah Mosian Kanan a thlir a,
Luah zo loin Lal thuthlung a phur a;
Kanan ram ropui leh a mawina a hmu,
Inchhira ngaiin a trap ang maw!


ti hla, Khawbung khaw mi Patea phuok chu kan nu’n a hung sak suok tah phut el a. A hun: vairik, dar sawm le a chenve, Thlaram (September) ni 19, 1980; a hmun: Nebo tlang, Jordan ram. Awiin awi naw inla, tak sawnin sawn naw inla, hi huna hin kan sungkuoin tiena Mosie’n mitthli sûr hnuoia Kanan ram a thlir vung vungna hmuna chun kan lo ngir ve tah zing a nih ti kan nu hla sak chun a mi zuk inhriettir zuol a. Tienami le mang rama thil um anga ei lo hriet, hnuoi ram thil khoma ei lo sie ngai mang lo, a taka ke ngeia ei hang dai a, mit ngeia ei hang hmu hin iemani kong zawng chun mang a hoi lem a, pang a’n za deu huou bakah tien lai thil ngaituonain lungril a hluo a, mani khaw hlui fang nawk ang elin khuo a sawt rum rum hlak chu tie!

Kan inzin kan thang sawt deuh tah lei le ofis trulna le inzoma hung kir vat dinga kona ka dong leiin, hi tûk hin kan umna Jeddah (Saudi Arabia) tieng kir nawk dinga insiem kan nih. Kan sungkuoa Jordan ram (tiena Edom le Moab) ni thum kan fang sungin Baibula thuthlunghlui ram hmun hrang hrang ka hmu nuomhai chu kan sir suok phuor ta a. Tuipui Thi (Dead Sea) hang alzie intemin; Mosie tuisunsuo nia an hrila inthoka tui fim le dei hung inchik suok chu dawnin, chu fiertui ngei chun kut le kehai sawp le inphi harin; a thlang tieng ruoma Nabatianhai khawpui hlui, Petra, Seven Wonders of the World-a thrang zing hlak chu fangin, a bul ela Hor tlang, Aron thina le an phŭmna tlang thrut, hmun rè, tui luong hok hokna vadungte kam thing buk hnuoiah nightingale rawl mawiin mi’n awi le dawi anga mi dom zing puma chawl hadamin; Moab tlang zam pheia Naomi le a mo ringum Ruthi hai sulhnung suiin; Gilead tlang zam phei hrût a, hnuoia Isu a leng laia ‘Nuoia pawl’ ramhuoi a hnot suok, vok ruol sungah lut a, Galili Dila an tlan thlak hum humna hmun dam fangin; Jordan vadunga Isu’n baptisma a changna hmun dam, mi huoisen le ringum Uria, Davida’n a nuhmei Bathseba a lakpek nuom leia thi ngei dinga ral hmatawnga a sie leia hringna lo chan tah lungphun, Amman khawpuia um chu inza taka sirin, Baibula inlang sulhnu hring zing tam tak fang tah inlang khom, ka lung a la kim thei dĕr da’l! Nebo tlangah chuong loa kir chu seramu thûr theiin ka ngai naw a; chu thil, hmu makmawa ka ngai chun a mi tur a, a kutin a mi hŭi a nih.

Zingbu fak khop chun Jordan khawpui Amman (Thuthlunghlui huna Rabbat Ammon an ti hlak, Romanhaiin an hung op hnunga Philadelphia tia an ko nawk) chu suoksanin km 30 vela hla Nebo tlang bula khaw hnai tak Madaba panin kan suok a. Chu taka inthok chun Nebo tlang chu km 6 chauh niin an hril a. Car-a fe thei le thei naw kan hriet naw a, a fe thei naw a ni khoma kum 120 mi Mosie hman a lawn kai chun keini khom kea lawn kai ve inhuomin kan insingsa a. Nebo tlang hi tuipui truong (sea level) a inthoka inkhiin meter 817 (feet 2680) a insang, a thlang tieng rala um Jerusalem neka feet 130-a insang lem a nih.

Madaba kan tlung chun rălah biekbuk kan hei hmu a, iengkim indon fel tumin, chu chu kan pan nal nal a. Hi biekbuk hi Saint George Church an ti a, ‘Mosaic Church’ tia hriet a ni bok. Chu chu ‘Mosie Biekbuk’ tina ni loin hi biekbuk truonga lung nawi hlek rong chi hrang hranga an rem ram lim, Palestina ram map chu a nih. Lung amanih darthlalang hlek nawi rong chi hrang hrang bel khawma thil lim siem hi ‘mosaic’ an ti a, hi biekbuk truong, mipui thrungna le pulpit inkar hmun ruoka hin lung rong chi hrang hranga rem, ram lim (map) a um a, chu chu A.D. 6-na laia Palestina ram lim a nih. Hi hi khawvela Palestina ram lim, ‘mosaic map’ an hmu suok china chu a hlui tak le upa tak a ni el bakah, tien lai BC 1400 vela Mosie rawia Israelhaiin ram tiem Kanan pana Sinai thlalera an lampui hraw dam, Mosien thlalera rûl a khaikangna hmun dam, Thupek Sawm a lakna Horeb (Sinai) tlang dam, Aron thina le an phŭmna Hor tlang dam, Jerusalem le hmun dang dang fie tak le mawi takin an inchuon a. Hi map-a hin Nebo tlang khom chieng takin an inchuon bok a. Kum sang le zali neka upa hiel ni tah sien khom zani ela siem anga tharin a la’n lang a nih. A siemna hin lung hlek maktaduoi hni neka tam an hmang a nih.

Nebo tieng fena lampui an mi hril hnung chun phûr takin chu tieng chu panin kan suok a. Kan hmaa tlâng sîp insang kan hmu hmasa tak chu ni ngei dingin kan ring phot a, sienkhom a panna ding lampui a’n kaw naw leiin beithlawn takin kan tlan pel a. Nebo tlang awm hrim chu kan hmu el naw leiin bei a dong tran hman a. Sawt naw te hnungah tlang sîp pakhata biekbuk um kan hmu a, chu chu kan pan chot a. ‘Sakei inrŭm chu hmai ruol a ni nawh’ ti angin, a hmun kan tlung zet chun “Hi ngei hi a lo ni hih!” ti naw ruol a ni nawh. A hmun a’n daw thra a, tlaitlan hang dawna dinga duthusamum, khaw thlirna hmun remchang le inhoi a nih. Răla biekbuk kan hmu khom chu Rome mihai inlal laia an bawl, an bawl thrat nawk a nih. An hril dan chun, hi biekbuk hi Mosie hrietzingna dinga 394 A.D. laia an bawl zo tah a nih. Hi tlânga hin thlăn hmun hriet lo-ah Mosie kha an vui ni-a ngai a ni bakah Mosie rawia an hung som Thuthlung Bawm (Ark of the Covenant) le Biekbuk (tabernacle) hai khom kha zawlnei Jeremia-in hi tlanga pûk pakhata hin a thup niin 2 Maccabees 2:4-7 chun a hril.*

Nebo tlang hi Tuipui Thi hmar sak tienga um, Moab tlang inzam phei laia pakhat a nih. Hi tlanga inthok hin zuk thlir inla, a thrut ela chun a zanita kan fena Tuipui Thi le Jordan varuom dam chu a’n lang chieng hle a. Hi ruom, Tuipui Thi innghatna, chutaka Jordan vadung a luong ralna hmun hi khawvela hmun indĕpna tak, Leilai Tuipui (Mediterranean Sea) truong (sea level) neka feet 1300 hiela inhnuoi lem a nih. Jordan vadung kama Jeriko khuo khom tûm thing karah zing châtin ei zuk hmu thei a. Zing khaw inthienga lem chu Jerusalem le Deuteronomy 34:1-4 a ram a hril po po, hmar tienga Gailili Dil le vûrin a bawm zing, phaw ang ela hung hlietu Hermon tlangpui khom an inlang vong a nih. Hieng anga Kanan ram inlang chieng theina khawthlir dang hi hieng lai hmuna hin a um nawh.

Nebo tlang hmar thlang tieng ruom, Mosie an vuina hmun ni-a an ngaia chun lung banga inthokin tui thienghlim hrat tak a hung inchik suok a, chu chu Mosie tuikhur tiin an ko a. Hieng vel hi hang hmu chun, Mosie ruong, hmon loa hnuoia zal ding chu ngaituonain a dap a. Naupang laia sande sikula a chanchin kan lo inchuk hlak, hnuoi ram nek hmana khawvel danga thil tlung anga kan lo suongtuo hlak thil a ni leiin, a tak ngeia a tlungna hmun hang fang chu a taktak sawn a harsa hiel a nih. Chu tlanga inthoka romei zing riei hnuoia ngaituonaa hla phuoktuin Kanan ram a thlir chun, a taka tonhriet tlukin a hmu chieng a nih ti a hlaa inthok hin inhmai ruol a ni nawh:

Kanan romei leh ni tla zâm vêl,
Hruaitu Mosia chuan a han thlîr chiam a;
Jordan râl kai chu Lalin a phal lo a,
A hmangaihte chu hransan ta.

An hril dan chun, hi hla Pate-in a phuok trum hin Thekte khuo-ah a’n zin a. Chu trum chun Chin Hills-a Pautu khaw kohran upa pakhat, Aizawl-a inzin hung kir chu Thekte khuoa chun a riek ve a. Ama chun Zosaphai pek, Nebo tlanga inthoka Mosien Kanan ram a thlir vung vung lai lim chu a hung hawn a. Chu milim chu a tlungna sumphuk bul thlang tienga antram huon pala chun a tăr a. Patea chun uluk takin a thlir a. A khaw lal Thanga kuoma chun, “Pu Thang, lung a va hang sukleng ngei de!” a ta. Mosien Kanan ram a lut ve thei naw leia a lung hang inleng dingzie chu dawnpuiin, an khuo Khawbunga a kir nawk hnungin hi hla hi a phuok a nih.

A chunga hla phuoktuin Mosie ngirhmun thiem tak le lung kuoi taka a hril ang hin, hi ni hin Mosie chan hi dawnpui naw thei a ni nawh. Mitthlain ka bulah funghrol le inthrungin ka hmu a. Bawngnene le khuoizu luongna rama hril Kanan ram chu a hmaah puon anga zarin a um a, lut ve nuom ĕm êmin a thlir vung vung a. Bawi khaidiet hlipa zalenna silfen inbelin, a mi thruoihai chun chu ram ngei chu an hluo tran trêp a nih ti ngaituona chun a lungril a sukhlim a. Chu Kanan par chu tlana lêng ve dinga phal a ni ve naw thu a zuk ngaituo ruok chun a hmêla hlimna êng chu beidongna sûm inthimin a hung hlie a. Ama ta ding chun chu ram chu ban phak ela hnaia um, thei hmin kûr truk el, fak a chăk ĕm êm, sienkhom a lo le fak phal si lo ang a nih. A dangawk a suonlam hnung khoma ami Israelhai thruoi suok dinga Pathienin a tir lui dan dam, a hnunga rinumna le tuorna thuo tam pal tlanga Israelhai a thruoi dan dam, an ram hluo dinga tiem an tlung phinga ama lut phal a ni naw thu dam, uoiin inhnik tak dawn dinga no rei le a hmur an intawk chara dawn hman loa ben thlakpek ang a nizie dam chu ngaituo ngei a tih.

Ka ngaituo zui pei a. An Pathien ngei khoma hnam lulul le khikhawka a hril, mipui maktaduoi thum chuong lai, nu le nau leh, thlaler hmuna ke ngota kum sawmli lai hang thruoi chu, thlaler hang thlalerzie le harsatzie hmu ngai nawhai chun a harsatzie ding hisap phak ngaina khom a um naw el thei. Tlang, lungkawhrot le fil, zawl le muol zamhai chu pilvut ngota tuom sip hmun a nih. Hmun tam takah thli lumin pilvut a len vel chu thrawngaleivira inzielin, muol lien tak tak an siem a; chuong muol lien tak tak hai chu iemani chen hnungah thli lum bokin a len hmang leiin hmu ding an um ta nawh. Sŭnah lunginsietna far khat khom thrang loa ni intrengin a em leiin vut chier chunga lawn ang elin a sa a; sawl changa thing hlim hang bĕl ding hrim a um naw a; thlifim dong ding um sun chu pilvut lum inlêng chum chum chu a na; dangchâr chănga hang dawn ding tui far khat khom a um nawna hmun deu vong a nih. Zanah a dei nawk ĕm êm thung a. Chuong rinumna le harsatna po po chu a mihai leiin a tuor muolsuo a. Thil dang po po nêk hmana harsa dinga ka ring chu a mihai suolna le lululna leia an chunga Pathien lungsenna zăp dei sin chu a nih. Ni sawmli le zan sawmli zet ieng khom fa lo le dawn loa a mi thruoihai sukbohmang lo dinga ngenin Pathien hmaah a bokkhup chang khom a um a ni khah (Deut.9:25). Ama tluka thruoitu nina tlin taka hlen zo hi khawvela mihriem pieng tah lai hin hang dap inla, hmu ding an um nawh. Mihriem ni ve ta chawk chu, hieng po po a tuor muolsuo hnung hin chu Kanan ram hang lut chu phu hlie hlie dingin inngai ngei a tih. Ka rorelna hmaa ngir chu ni sien, ihe loin a tling zăn.

Amiruokchu, chuong lawma thruoitu ropui le inpe zo chu Pathien rorelna hmaa chuh a tling zo ta naw tlat el! Tui dawn ding nei loa Israel mipui inhrâwta Mosie le Aron chen deng hlum an tum truma Pathienin lungpuia inthoka tui thienghlim a pek khan Mosien a chawimawi ding angin Israelhai hmaah a chawimawi naw leiin, hmangaina le thîkthua sip Jehova chun Mosie insuong palna chu a ngaidam thei nawh. Hi hi thil sui tham a nih. Mosien tui a sun suok ding chu a mihai a hmangaina leiin a khap el nawh. Mosie thilthawtheina leia tui khom chu hung put suok a nih ti mipuiin an ring ding lakah khom dălna a siem chuong nawh. Mosie chu an thruoitu a ninaa inthokin a pei thlak nghal el bok nawh. A thu tiem hlena a um zet hnung chauin Pathien chun a lungni nawna chu Mosie kuomah a’n hriettir chauh a nih. Kanan ram chu lut thei lo ding le thi dinga ruot a nih. A thiemna tieng pang a ngaituo chun Mosie chu Pathien lakah a nuor hle ring a um naw thei nawh. Mihriem ngaituona ringot chun Kanan ram hang inluttir chu hang phal el khom thil âwm tak a nih. Sienkhom rala a thlir a phalpêk trawk chauh a nih. A thikthu sietna laka Pathien lungril hang khauzie entirna fie tak a nih.

Eini dama la umhai chunga roreltu Pathien chu a pangngai zing tho a nih. A hmangaina tawp lo zara thohma thruoitu dingin a Naupa nei sun chu hnuoiah thi ding le thia hring nawk dingin mi tin ta dingin hung tir sien khom, a rorelna ni a tlung pha chun ringnawtuhai laka a hang khauh dingzie chu ringhla ruol a ni nawh. A ring zo le thlang bik Mosie meu khom a hlá si naw chun, eini khomin a dit naw zawng ei thaw vaih chun a hmangaina leiin ei chunga hremna tlung ding chu kei kir naw top a tih. Mani theina le hratna suonga damlai lampuia kal chawitu le rong bawltuhai khomin Mosie chanchina inthokin inchuk ding ei hau hle.

Aw, kei pawh Kanan thar chu ka thlir,
Ka chakna ringin ka thleng lo ang;
Mahse, Lal Jehovan min hruai ang a,
Ram nuam, chu ang chu, ka la han hmu ang

ti hi ringtuhai kalchawina hlapui dinga ditum a ni phot el. Isu Krista ringtuhai, Pathienin naua a pom le a ro le a ram tiem hluotu dinga a ruot, Isu thisena intlanhai hang vangnei dan dam dam hi ngaituo tham a nih. Chu thisen zara chun, Mosie chunga lêng vong ei nih.

Hieng po po hi ngaituo zing pumin, Nebo tlang chu thlakhla takin, Saudi Arabia tieng panin kan suoksan tah a nih. Khawvela ka hmun sir nuom laia pakhat sir theia Lalpan hun remchang a mi pek lei chun hamthra ka’n ti hle a, lungrilin lawmthu ka hril mol mol a.

* Osama bin Laden inrawi firfiek ruolin kum 2000 (millennium) sunga rikrap an insuo tranna dinga January 3, 2000-a a ruola thil pathum chu, Adena um USS Destroyer (Indo Long), Jordan khawpui Amman-a Radisson SAS Hotel le Nebo tlanga Baptistu Johan hrietzingna Biekbuk- hai bom dar vong a nih. A thaw tumtuhai hi an thaw hma kar hniin an man fai vong a, an dawpnaah an thil thaw tum hi an hmu suok a nih (Washington Post Dec 24, 2000). A kum nawk September 11, 2001-ah New York-a World Trade Center kha an bei a nih. LK

(Originally written on October 10, 1980 at Jeddah, Saudi Arabia and digitized on May 2, 2014 at Delhi with slight revision and additions. LK)

###

No comments :